ISO 14001:2015 Yaşam Döngüsü Perspektifi
 

Yaşam Döngüsü

Denetmenlerin ve danışmanların üzerinde çalışmaktan imtina ettiklerini standartın bu gerekliği hakkında detay bilgilendirme yaparak standart hakimiyetinizi ortaya koyduğumuz bir makale ile yine farkındalığınızı artırıyoruz.

ISO 14001:2015, yaşam döngüsünü, bir ürün/hizmet sisteminin hammadde alımından veya doğal kaynaklardan üretilmesinden nihai bertarafına kadar birbirini izleyen ve birbiriyle bağlantılı olan aşamalar olarak tanımlar. Hammaddelerin edinilmesi, tasarım, üretim, nakliye, teslimat, kullanım, kullanım ömrü sonu arıtma ve nihai bertarafı aşamalarından oluşur.

ISO 14001:2015'e göre yaşam döngüsü perspektifinin avantajları aşağıdaki gibidir:

• Çevre yönetimine yönelik sistematik bir yaklaşım sunar.
• Üst yönetime uzun vadede başarı inşa etmek için bilgi sağlar.
• Kuruluşun ürünlerinin/hizmetlerinin tasarım, üretim, dağıtım, tüketilme ve imha edilme şeklini kontrol ederek veya etkileyerek sürdürülebilir kalkınmaya katkıda bulunmak adına seçenekler yaratır.
• Çevresel etkilerin yaşam döngüsü içinde istemeden başka bir yere kaymasını önler.

Bir sistem veya yaşam döngüsü, ham maddeleri topraktan çıkarmak ve enerji üretmekle başlayabilir. Malzemeler ve enerji daha sonra üretim, nakliye, kullanım ve nihayetinde geri dönüşüm, yeniden kullanım veya bertarafın bir parçasıdır. Bu standart bağlamında, yaşam döngüsü ifadesi, bir ürün sisteminin hammaddelerin elde edilmesinden kullanım ömrü sonunda elden çıkarılmasına kadar geçen ve birbiriyle bağlantılı olan aşamalar demektir. Bir yaşam döngüsü perspektifi, seçimlerin her birinde nasıl etki yaratığının anlaşılması anlamına gelir. Bu etki ekonomiyi, çevreyi ve toplumu olumlu yönde de etkileyebilir. Yaşam döngüsü yaklaşımı, örneğin yeni bir makine veya hammadde satın alma durumunda her bir olayın, bütünün bir parçası olduğunu anlama konusunda yardımcı olur. Bir yaşam döngüsü perspektifi, bir ürün veya teknolojinin hem fırsatlarını hem de risklerini, hammaddede sürecinde elden çıkarmaya kadar tanımlayabilir. Bunu yapmak için kapsamlı nitel ve nicel yaklaşımlara kadar bir yaşam döngüsü sürekliliği vardır. İnsanlar, şirketler ve hükümetler, yaşam döngüsü perspektifini günlük alışverişten, işyeri için ofis malzemeleri seçmeye, yeni ürün tasarımından politika geliştirmeye kadar her yerde kullanır. Bir ürün sisteminin yaşam döngüsü, tüm ilişkili faaliyetleri, ürünleri/hizmetleri içerir ve satın alınan mal ve hizmetlerin yanı sıra kullanım ömrü sonu işlemi, hizmetten çıkarmayı içerebilir. Yaşam döngüsü perspektifi, bir kuruluşun faaliyetlerinin, ürünlerinin ve kontrol edebileceği veya etkileyebileceği hizmetlerdir. Ürünlere/hizmetlere bir yaşam döngüsü perspektifi uygulanırken kuruluş aşağıdaki hususları dikkate almalıdır:

• Ürün veya hizmetin yaşam döngüsündeki aşamalar
• Yaşam döngüsü aşamaları üzerinde sahip olunan kontrol derecesi
• Ürünün elden çıkarılması
• Yaşam döngüsü üzerinde sahip olduğu etki derecesi
• Ürünün ömrü
• Kuruluşun tedarik zincirindeki etkisi
• Tedarik zincirinin uzunluğu
• Ürünün teknolojik karmaşıklığı

Kuruluş, kaynak kullanımını azaltmak, kirliliği ve atığı en aza indirmek için en büyük fırsatı sunabileceğinden, yaşam döngüsünde en fazla kontrol veya etkiye sahip olduğu aşamaları dikkate almalıdır.

Bir Yaşam Döngüsü Perspektifi

Kuruluş, yaptığı seçimlerin izole olmadığının, daha büyük bir sistemi etkilediğinin farkında olmalıdır. Örneğin kağıt satın almak buna iyi bir örnektir. 50.000 yaprak kağıt için 24 ağaç ve bunları bertaraf etmek için de 2,3 metreküp çöp sahası gerektiğini bilmek önemlidir. Bu bilgi, kuruluşu geri dönüştürülmüş malzemeden yapılmış kağıtların seçilmesine ve sürdürülebilir şekilde yönetilen ormanlardan gelen kağıt üreticilerinin desteklenmesine yönlendirebilir.

Daha uzun vadeli seçimler yapmak ve bunlarla ilgili tüm çevresel ve sosyal sorunları göz önünde bulundurmak gerekir. Yaşam döngüsü düşüncesi, aşırı avlanma veya havayı cıva ile kirletme gibi çevresel bozulmaya yol açan kısa vadeli kararlardan kaçınmaya yardımcı olur.

Bir çevre sorununu çözen, ancak başka beklenmedik veya maliyetli çevresel soruna neden olan kararlardan kaçınarak, tüm sistemleri iyileştirmek gerekir. Yaşam döngüsü düşüncesi, sorunları bir yaşam döngüsü aşamasından diğerine, bir coğrafi bölgeden diğerine ve bir çevresel ortamdan diğerine kaydırmaktan kaçınmaya yardımcı olur.

Bilgilendirilmiş seçimler, ancak doğru veya yanlış olanlar değildir. Yaşam döngüsü düşüncesi, kararların sistemin veya yaşam döngüsünün tüm bölümlerinden gelen gerçeklerle bağlamaya yardımcı olur. Bu, eylemlerin kasıtsız etkilerini aramak ve bu etkileri önlemek için bazı önlemler alınması anlamına gelir.

Yaşam Döngüsü Perspektifi Neden Ele Alınmalıdır?

ISO 14001'e göre bunun nedeni, kuruluşun bazı önemli çevresel etkileri, ürününün/hizmetinin nakliyesi, teslimatı, kullanımı, kullanım ömrü sonu arıtımı veya nihai bertarafı sırasında ortaya çıkabilir. Bir kuruluş, bilgi sağlayarak, bu yaşam döngüsü aşamalarında olumsuz çevresel etkileri potansiyel olarak önleyebilir veya azaltabilir. Kuruluş, bir yaşam döngüsü perspektifini göz önünde bulundurarak faaliyetler, ürünler/hizmetler üzerinde uygulayabileceği kontrol veya etkinin kapsamını değerlendirir.

Yaşam döngüsü yaklaşımını benimseyen işletmeler, her bir seçimin yalnızca ürünün nasıl görüneceği ve işlevini değil, aynı zamanda üretildiği, kullanıldığı, atıldığı veya yeniden üretildiği sırada çevreyi ve toplumu nasıl etkileyeceğini de düşünür. Buna örnek olarak çamaşır makineleri, buzdolapları ve diğer cihazların geri dönüştürülmüş malzemelerden yapılması, zararlı maddeler içermemesi, minimum su ve enerji kullanması ve uzun ömürlü olacak şekilde tasarlanması verilebilir.  Ürün tasarımı sırasında hammaddelerin nereden gelebileceği, hangi üretim süreçlerine ihtiyaç duyulacağı, ürünü kimin kullanacağı, ne tür bakımın gerekli olabileceği, ne tür atıkların oluşacağı ve bunların nerede olacağı kuruluş tarafından belirlenir. Bunun için tasarımcılar yaşam döngüsü çalışmaları yürütür ve çeşitli seçeneklerin potansiyel etkilerini ölçer. Ayrıca kuruluş, bu tür bilgileri tedarikçilerden de talep edebilir. Yaşam döngüsü bilgisi ile şirketler, satın aldıkları malların tüm yaşam döngüsü maliyetini hesaplayabilir. Tüm bu çalışma, satın alma noktası fiyatının yanı sıra bu malları taşıma, depolama, kurma, temizleme, çalıştırma, tamir etme ve nihayetinde elden çıkarma maliyetlerini de içerir. Buna ürüne sahip olmanın “toplam maliyeti” de denir. Yaşam döngüsü boyunca çevresel, sosyal ve ekonomik açıdan çok iyi bir performansla tasarlanmış bir ürün, şirketin müşterileriyle iletişim kurabileceği avantajlara sahip olabilir. Bazı işletmeler, müşterilerine çevresel ve sosyal özellikleri pazarlamak için ürün beyanlarını veya diğer etiketleri kullanmayı tercih eder. Bu işletmeler arası iletişimler veya çevresel ürün beyanları için uluslararası standartlar vardır. Her beyan bir yaşam döngüsü çalışmasına dayanmalı ve ticari müşteriye satın alınan bileşen veya ürünün yaşam döngüsü çevresel etkileri hakkında bilgi vermelidir. 

Müşterilere Yaşam Döngüsü Bilgisi Sağlamak

Zamanla güvenilir, tarafsız, doğrulanabilir ve tüm yaşam döngüsünü kapsayan ürünlerle ilgili çevresel bilgilere pazar ilgisi artıyor. Eksiksiz olması için bilgiler, hammaddelerin elde edilmesinden ürün artık kullanılmadığında bu malzemelerin geri dönüştürülmesine kadar ürün yaşam döngüsünü kapsamalıdır. Şirketler, ürünlerinin çevresel performansını iletmek için çevresel ürün beyanlarını kullanır. Çevresel ürün beyanlarından alınan nicel yaşam döngüsü bilgileri, eko-tasarım ve yenilik yoluyla ürünlerinin/hizmetlerinin çevresel performansını değiştirmeye ve iyileştirmeye çalışan birçok müşterisi için de gerekli bir girdidir.

Yaşam Döngüsü Değerlendirmesi ISO 14001:2015'te Bir Gereklilik Midir?

ISO 14001’de de açıkça belirtildiği gibi bir gereklilik değildir. Ancak kuruluş, çevre boyutlarını belirlerken, bir yaşam döngüsü perspektifini dikkate almalıdır. Bu, ayrıntılı bir yaşam döngüsü değerlendirmesi gerektirmez. Bu aşamada organizasyon tarafından kontrol edilebilen veya etkilenebilen yaşam döngüsü aşamalarını dikkatlice düşünmek yeterli olacaktır. Bir ürün yaşam döngüsünün tipik aşamaları, hammadde alımı, tasarım, üretim, nakliye, teslimat, kullanım, kullanım ömrü sonu işlemi ve nihai bertarafı içerir. Uygulanabilir yaşam döngüsü aşamaları faaliyete, ürüne/hizmete bağlı olarak değişir.

ISO 14001:2015'e yaşam döngülerinin dahil edilmesi, karmaşık ve çok ayrıntılı bir analiz anlamına gelmez. Standart, Ek A'da ayrıntılı bir yaşam döngüsü değerlendirmesinin gerekli olmadığını belirtir. Bir kuruluşun konuları nerede doğrudan kontrol edebileceği, onları nerede etkileyebileceği ve bu etkinin nerede çok az veya hiç etkisinin olmadığı konusunda pratik sınırları düşünmek, tatbikatın kapsamı ve çevre yönetim sistemi üzerinde netliği zorunlu kılacaktır. Bununla birlikte, daha ayrıntılı bir takip analizi kuruluşun kendi elindedir ve bir denetçi tarafından talep edilemez. Ayrıca harici bir belgelendirme kuruluşu tarafından da yönlendirilemez. Bir perspektife sahip olmak, bir şeye tekil bir noktadan bakmak anlamına gelir. Bu nedenle, bir yaşam döngüsüne bakış açısı getirmek, tüm yaşam döngüsünü, kuruluşun bu döngü içindeki konumundan görmek ve böyle bir görünümün benzersiz özelliklerini yakalamak anlamına gelir. 

Bir döngünün bütün noktası, kendini tekrar etmesidir. Çünkü aksi takdirde döngüsel olduğu söylenemez. Hiçbir iki döngü birbirini tam olarak aynı şekilde tekrar etmez veya aynı sonuca yol açmaz. Benzer ürünlerin yaşam döngüleri yüzeyde aynı görünebilir. Ancak alttaki çevresel etkiler büyük ölçüde değişebilir. 

Yaşam döngüsü perspektifinin sunduğu faydalardan bir diğeri de mevcut ÇYS'nin çeşitli kısımlarını nasıl geliştirdiğinde yatmaktadır. Bu faydalar, ayrıntı düzeyine ve üretilen bilginin mantıklı kullanımına bağlıdır. Daha fazla veri, daha fazla bilgi anlamına gelmeyebilir. Bunun pratikte nasıl çalıştığını anlamak için yaşam döngüsü düşüncesinin mevcut ÇYS’deki unsurları nasıl etkileyebileceğine daha ayrıntılı bakmak gerekir. Ve bir ÇYS üzerindeki en belirgin ilk etki, bir organizasyonun operasyonel ve ticari bağlamını oluşturmak için gereken adımlardır. ÇYS için resmi bir yaşam döngüsü değerlendirmesi bir gereklilik olmasa da, işi tamamlamak için ürün/hizmet yaşam döngüsünü anlamak gerekir. Bu, ürün ambalajı, sevkiyat için ambalajlama ve hatta ürünün nihai imhası gibi ürün yaşam döngünüzün tüm yönlerini içermelidir.

Yaşam döngüsü perspektifine atıfta bulunan ISO 14001 temel gereksinimleri şunlardır: Bu Uluslararası Standart, büyüklüğü, türü ve doğası ne olursa olsun herhangi bir kuruluşa uygulanabilir ve kuruluşun bir yaşam döngüsü perspektifini dikkate alarak kontrol edebileceğini veya etkileyebileceğini belirlediği faaliyetlerin, ürünleri/hizmetlerin çevresel boyutlarına uygulanır. Bir organizasyonun etkin erişimini anlamak, faaliyetlerin doğrudan yönetimsel kontrolünden daha fazlasıdır. ISO 14001:2015 uyarınca  kuruluş, kapsamı belirlerken, çevre yönetim sisteminin güvenilirliği, organizasyonel sınırların seçimine bağlıdır. Kuruluş, yaşam döngüsü perspektifini göz önünde bulundurarak faaliyetler, ürünler/hizmetler üzerinde uygulayabileceği kontrol veya etkinin kapsamını değerlendirir.

Hiçbir organizasyon bir boşlukta değildir. Her zaman karmaşık bir alım, satım ve değiş tokuş ağının parçasıdır. Her işlem noktasında, olumsuz çevresel etkilerin en aza indirilmesini veya olumlu çevresel etkilerin teşvik edilmesini destekleyen bir karar verme fırsatı vardır. Önceden kuruluşlar, doğrudan kontrollerinde olan şeylerin minimum başlangıç ​​noktasına bakardı. Bu, operasyonel bir sitenin fiziksel sınırlarına ve bu çevrenin içindeki her şeye odaklanma eğiliminde olan bir yaklaşımdı. Birçoğu bu görüşün ötesine geçmedi. Bazıları ise yönetimsel veya operasyonel değişiklikler nedeniyle kapsamı yeniden gözden geçirdi. Hatta bazı kuruluşlar, hammadde tedariğinin bir çevre yöneticisinin dikkatinden faydalanabileceği fikrini benimseyerek, finansal olduğu kadar itibar açısından da fayda sağlayan bir tedarik politikasının gücünü ortaya çıkarmıştır. 

Tüm bu yönetim sistemi kapsamlarının avantajları vardır. Ancak hepsi, bütünün sınırlı bir görünümünü almak için bilinçli bir kararla desteklenmelidir. Bir sonraki belirgin adım ise mevcut ÇYS'nin kapsamını ürün/hizmet yaşam döngüsündeki aşamaların sayısıyla ilişkilendirmektir. Sorumlulukla ilgili olarak doğrudan kontrolü düşünülüyor ise genellikle bu bir veya ikiden fazla olmayacaktır. Operasyonların hemen bitişiğindeki ve her iki tarafındaki aşamalara ve etki potansiyeline bakmak birçokları için ufuk açıcı bir deneyim olabilir. Bu gibi durumlarda, yaşam döngüsü düşüncesi, ister dahili inisiyatifler, ister harici ürün veya malzeme ile ilgili mevzuat tarafından yönlendirilsin, yeni fikirler vermiş, yeni fırsatları, yeni zorlukları ortadan kaldırmış ve şimdiye kadar öngörülemeyen risk marufiyetlerini ortaya çıkarmıştır. Nihayetinde bu, güvenilirlikle ilgili bir seçimden daha fazlasıdır. Bu yaklaşımı benimsemek, bir organizasyonun esnekliğini, sürekliliğini, risk yönetimini ve fırsatların belirlenmesi ve gerçekleştirilmesi yoluyla yeniliğin teşvik edilmesini artırır. Bir kuruluşun yaşam döngüsü perspektifi gerekliliğini dikkate aldıklarını göstermesi gerekiyorsa, aynı zamanda bir ÇYS kapsamı ile ilgili yaşam döngüsünün belirli özellikleri arasındaki herhangi bir bariz eşitsizliği de hesaba katması gerekebilir. Bu nedenle, örneğin, tedarikçiler, nakliye veya son kullanıcı imhası gibi ÇYS amaçları için kapsam dışı kalan alanlar olursa, bu tür faktörleri hariç tutmak için alınan bilinçli kararın daha fazla kanıtla desteklenmesi gerekebilir. 

Madde 6.1.2 Çevresel Hususlar

Çevre yönetim sisteminin tanımlanan kapsamı içinde kuruluş, kontrol edebileceği ve etkileyebileceği faaliyetlerin, ürünlerin/hizmetlerin çevresel boyutlarını ve bunlarla ilişkili çevresel etkilerini bir yaşam döngüsü perspektifini göz önünde bulundurarak belirlemelidir. Madde 6.1.2'deki gereksinime bakıldığında, birlikte çalışması gereken üç unsurun kontrol, etki ve yaşam döngüsü olduğu açıktır. Bunlar, tutarlı bir konumdan gelmeli ve birbirlerini sürekli, dinamik bir temelde bilgilendirmelidir. Yeni bilgi veya birindeki değişiklik, değişikliklerin diğerlerine de yansımasına yol açmalıdır. Buna karşılık, sistem geneli, uygulanabilecek kontrol ve etki miktarına ve operasyonların ne kadar yukarı ve aşağı yönünde faydalı bir şekilde uygulanabileceğine ilişkin alınan kararları yansıtmalıdır. Daha da önemlisi, önemli yönlerin belirlenmesi ve değerlendirilmesi süreci de aynı yaşam döngüsü perspektifine dayanmalıdır. Daha önce bu sürece uygulanmamışsa, genel önem derecesini değiştirebilir. Bu hususların değerlendirilmesinin sistemin temel bir unsuru olduğu aşırı vurgulanamaz. Süreç, yönetim sistemi kapsamını doğru bir şekilde yansıtmıyorsa veya tüm potansiyel yönler ve etkiler genelinde tutarlı bir şekilde uygulanmayan bir değerlendirme yapısına sahipse, sistemin geri kalanının bu sorunları düzeltmesi olası değildir. Kapsamın genişletilmesi ve satın alma alışkanlıkları, bilgi verme veya bir ürünün tasarım öğelerini yeniden düşünme yoluyla etki uygulamaya başlama isteği kendi başlarına iyi kararlardır. Ancak bu tür değişikliklerin tanımlanmış ve ilgili çevresel yönlerle de tutarlı olması gerekecektir. Yönlerin ve etkilerin değerlendirilmesinden elde edilen çıktılar, madde 6.1.1'in gerekliliklerini karşılamak adına riskler ve fırsatlar için daha fazla incelemeye ihtiyaç duyar. Aynı zamanda, bunlar madde 4.1'de tanımlanan bağlamsal konularla ilgili risk ve fırsatların değerlendirilmesine eklenir. Tüm bunlar, daha önceki maddelerle ilgili olarak tartışılan yaşam döngüsü perspektifinden kaynaklanan herhangi bir değişikliğin, planlama süreci boyunca ortaya çıkması gerektiği anlamına gelir.

Özetle, ürünlerin/hizmetlerin çevresel yönleri belirlenirken, ürünün/hizmetin tüm yaşam döngüsü göz önünde bulundurulmalı ve ürünün/hizmetin tasarımı ve geliştirilmesi sırasında hangi operasyonel kontrollerin kontrol edileceği belirlenmelidir. 

Madde 8.1 Operasyonel Planlama ve Kontrol

Kuruluş, yaşam döngüsünün her aşamasını dikkate alarak, ürün/hizmet için tasarım ve geliştirme sürecinde çevresel gereksinimlerin değerlendirildiğinden emin olmasını sağlayacak yaşam döngüsü perspektifiyle tutarlı kontroller oluşturmalıdır. Uygun şekilde ürün/hizmet satın alınması için çevresel gerekliliklerini belirlemeli, ilgili çevre şartlarını yükleniciler de dahil olmak üzere dış sağlayıcılara iletmeli, ürün/hizmet nakliyesi, teslimatı, kullanımı, kullanım ömrü sonu işlemi ve nihai bertarafı ile ilgili potansiyel önemli çevresel etkiler hakkında bilgi sağlama ihtiyacını dikkate almalıdır.

Tüm planlamanın çıktıları, günlük operasyonların gerçekliğine dönüşür. Bu nedenle, yaşam döngüsü perspektifi, plan ile operasyonların karmaşıklığı arasındaki ara yüzün bir dizi kontrolde tezahür ettiği yerdir. Bu kontrolleri planlamak ve tasarlamak, özellikle ilgili kuruluşun doğrudan bir çalışanının olmadığı, sürecin dış kaynaklı olabileceği veya kontrolün kuruluş ile bir tedarikçi veya yüklenici arasında paylaşıldığı durumlarda başlı başına bir sanattır. Kontrolün hangi noktada etkili olacağına karar vermek, bireysel süreçlerin yönetiminin tutarlı, eksiksiz ve kısıtlayıcı olmamasını sağlamada başka bir önemli husus olabilir. Burada, Daha önceki yaşam döngüsü düşüncesinin çıktılarıyla tutarlılık, daha önce belirsiz olarak kabul edilen veya geleneksel olarak basit bir işlevsel yaklaşımdan yararlanan alanlara ışık tutabilir. Çoğu durumda, etki kaldıraçlarının bulunduğu alanları vurgular. 

Yaşam Döngüsü Araçları

Yaşam döngüsü düşüncesi, birçok yolla uygulamaya konabilir. Eko-etiketlere, sürdürülebilirlik endekslerine, çevresel ve sosyal konulara ilişkin şirket raporlarına atıfta bulunmak, vatandaşların satın alma kararlarına yaşam döngüsü düşüncesini getirmelerine yardımcı olur. Hükümetler, yaşam döngüsü modellemesini veya yeni politika yaklaşımlarını dahil ederek ya bir yaşam döngüsü yaklaşımı benimser. Mühendisler ve tasarımcılar, yaşam döngüsü değerlendirmesi, toplam sahip olma maliyeti hesaplamaları, çevre için tasarım programları ve ürün veya tesislere yönelik yönetim sistemlerine dayalı çalışmalar yoluyla ürün/hizmet tasarlarken yaşam döngüsü düşüncesini uygularlar. Yaşam döngüsü değerlendirmesi, çevre için tasarım, ürün/hizmet sistemleri ve entegre ürün politikası, sürdürülebilir kalkınmaya ulaşma yaklaşımında bir paradigma değişikliği için belirlenen ihtiyaca verilen yanıtlardır. Her biri yaşam döngüsü düşüncesi kavramına dayanır.

ISO 14001:2015 Çevre Yönetim Sistemi Madde 7: Destek

Web sitemizin ilgili sayfasından modüller hakkında detaylı bilgi alabilirsiniz:
hexagoniso.com