ISO 14001:2015 Çevre Yönetim Sistemi

Bu makalemizde ISO 14001:2015 Çevre Yönetim Sistemi hakkında genel bir tanımlama yapılacaktır.

ISO 14001:2015 Standardının gereklilikleri ile ilgili olarak maddesel detaylı açıklamalarımızı diğer makalelerimizde bulabilirsiniz. Madde yorumlarının detaylı yapıldığı makalelerimizi okumadan önce bu makalemizin dikkatlice okunmasını ve standart hakkında bilgi ile birlikte standardın yapısına hakim olunmasını şiddetli tavsiye ediyoruz.

Genel Tanıtım

ISO 14000 serisi standartlar, kuruluşlara yardımcı olmak amacıyla hazırlanan çevre yönetimi standartları ailesidir. Bu standart ailesi; kuruluşların faaliyetlerinin hava, su ve toprak üzerinde yarattığı olumsuz etkileri en aza indirmeyi hedefler. Yürürlükteki yasalara, düzenlemelere ve diğer çevre odaklı gerekliliklere uymayı gerektirmekle birlikte sürekli iyileştirmeyi teşvik eder. Ürünün nasıl üretildiğine odaklanması sebebiyle ISO 9000 kalite yönetim sistemine benzer. ISO 14001:2015 Çevre Yönetim Sistemi (ÇYS), çevresel performans bakımından gereklilikleri belirlemez, ancak bir kuruluşta etkili ve verimli bir ÇYS kurulması için ilgili kriterleri belirleyerek genel bir çerçeve çizer. Maliyetlerini düşürmek ve israfı azaltmak isteyen kuruluşlar, ISO 14001:2015 ile şirket yönetimine, çalışanlarına ve diğer paydaşlarına çevresel etkinin ölçüldüğü ve iyileştirildiği konusunda güvence sağlar. Tamamen gönüllülük esasın dayanan ISO 14001:2015, kuruluşların mevcut mevzuata uyarken, çevresel performanslarını iyileştirmelerine de yardımcı olur. Diğer yönetim sistemleri ile entegre çalışıyor olması da ayrıca bir avantaj sunar.

Her kuruluş, amaçlarına ulaşmada ve bu amaçların izlenmesi ve ölçülmesinde onlara yardımcı olan standartlarla beraber hedef ve performans ölçümlerini de belirlemelidir. Standartlar, kurumsal fonksiyonlardan ürün/hizmet süreçlerine kadar işletmedeki çeşitli proseslere uygulanabilir. Ayrıca standartlar, çevresel performansın kesin ölçümlerine ve hedeflerine odaklanmak yerine, bir kuruluşun bu hedeflere ulaşmak için ne yapması gerektiğine vurgu yapar. ISO 14001’in genel bir yönetim sistemi standardı olarak biliniyor olması, kaynakları daha etkin bir şekilde geliştirmek ve yönetmek isteyen herhangi bir kuruluşla ilgili olduğu anlamına gelir. Bu bağlamda, ISO 14001’i, küçük işletmelerden çok uluslu büyük şirketlere, yüksek riskli şirketlerden düşük riskli hizmet kuruluşlarına, yerel yönetimlerden üretim, süreç ve hizmet endüstrilerine, kamu ve özel sektörden tüm sanayi sektörlerine kadar pek çok işletme uygulayabilir.

Plan - Uygula - Kontrol Et – Önlem Al ile Çevre Yönetimi Sistemi (ÇYS) Metodolojisi
 

1. Planlama:

Kuruluş, ISO 14001’i uygulamaya başlamadan önce, mevcut ve gelecekteki operasyonlarının çevreye etki edebilecek unsurlarını belirlemek adına, süreçlerine ve ürünlerine ilişkin bir değerlendirme ve analiz yapmalıdır. Çevresel etkiler, hem imalat sırasında kullanılanlar gibi doğrudan hem de ham maddeler gibi dolaylı olanları içerebilir. Bu değerlendirme, kuruluşun hem çevresel amaçlarını ve hedeflerini belirlemesine hem de kontrol ve yönetim prosedürlerinin yanı sıra süreçlerini geliştirilmesine yardımcı olur.

1. Uygulama:

Uygulama aşamasında kuruluş, gerekli kaynaklarını, ÇYS’nin uygulanmasından ve kontrolünden sorumlu olan kişileri belirler. Bu, aynı zamanda prosedür ve süreç oluşturmak anlamına gelir. Bu aşamada, gerekli süreçlerin etkin bir şekilde uygulanabilmesi ve sonuçlarının kaydedilmesi için dokümantasyon kontrolü, acil duruma hazırlık, müdahale ve personel eğitimi gibi unsurların yönetimini sağlayacak başka prosedürler de gereklidir. Kuruluştaki ÇYS’nin etkin ve verimli olması, organizasyondaki herkesin aktif katılımını gerektirir. Bu sebeple üst yönetim başta olmak üzere organizasyonun tüm seviyelerinden herkesin iletişim içinde olması ve sürece katılım sağlaması önemlidir.

1. Kontrol Et:

Üçüncü aşama olan kontrol aşamasında, performans izlenir ve kuruluşun çevresel hedef ve amaçlarına ulaştığından emin olmak adına periyodik olarak ölçülür. Ayrıca, ÇYS’nin kuruluşun beklentilerini karşılayıp karşılamadığı ve prosedürlerin yeterince sürdürülüp sürdürülmediğini belirlemek için planlı aralıklarla iç denetimler yapılır.

1. Önlem Al:

Son aşamada, ÇYS'nin hedeflere ne ölçüde ulaştığından ve iletişimlerin uygun şekilde yönetilip yönetilmediğinden emin olmak için bir yönetim incelemesi yapılır. Burada, sistemin iyileştirilmesi için önerilerde bulunmak üzere yasal gereklilikler gibi değişen koşullar da değerlendirilir. Bu tavsiyeler sürekli iyileştirme yoluyla birleştirilerek planlar yenilenir.

Stratejik ve Operasyonel Seviyelerde PUKÖ Döngüleri

Sürekli İyileştirme Süreci

Sürekli iyileştirme sürecinin temel gereksinimi, kalite yönetim sistemlerinden bilinenden farklıdır. ISO 14001'deki sürekli iyileştirme sürecinin üç boyutu vardır:

Genişleme: Her geçen gün daha fazla iş alanı uygulanan ÇYS tarafından kapsanmaktadır.

Zenginleştirme: Gittikçe daha fazla faaliyet, ürün, süreç, emisyon, kaynak vb. uygulanan ÇYS tarafından yönetilir.

Yükseltme: ÇYS'nin yapısal ve organizasyonel çerçevesinin iyileştirilmesi, iş ve çevre sorunlarıyla ilgili bilgi birikimi sağlar.

Genel olarak, sürekli iyileştirme süreç kavramı, organizasyonun yalnızca operasyonel ve çevresel önlemlerden kademeli olarak çevresel zorluklarla nasıl başa çıkılacağına dair stratejik bir yaklaşıma doğru ilerlemesini bekler.

Çevre Kontrolü Kavramları

Çevre Yönetim Sistemi (ÇYS), kuruluşun çevresel etkilerini en aza indirmesi için faaliyetlerini kontrol etmesini bekler. Bu bağlamda yapılandırılmamış yaklaşımlar net bir yön çizmeye yardımcı olmayacağından, yapılandırılmış yaklaşım benimsenerek uygulama kolaylığı sağlanabilir. Bu, gerçek sorunları ele almaz, ancak haklı olmayan bir “yeşil” iyi hissetme faktörünü veya imaj gelişimini teşvik eder. Örneğin, madencilik yoluyla hammadde çıkaran bir şirket, enerji tasarrufu yapmak için çevresel bir hedefe sahip olabilir. Ya da enerji tasarrufu kampanyası ile kullanılmayan ofis ışıkları ve ısıtma kapatılarak çevre dostu bir hareket uygulanabilir. Ancak, enerjide bu tür tasarruf hareketleri, madencilik endüstrisinin çevre üzerindeki muazzam etkisine bakıldığında önemsiz kalır. Madencilik şirketi çevresel etkilerin göreceli ölçeğini ve önemini dikkate almadıkça, “yeşil” olduğunu iddia ederek çevresel kontrol ve etkiyi en aza indirmenin tüm amacını gerçekleştirmiş olmaz. Minimum düzeyde kuruluştan talep edilen yapılandırılmış sistem aşağıdaki hususları içermelidir:

• Kuruluşun faaliyetlerinin tüm çevresel yönlerini belirlemesi gerekir.
• Bu tür yönleri çevre üzerindeki önemli etki sırasına göre sıralamak için mantıksal, nesnel bir metodoloji kullanması gerekir.
• Yönetim sistemini bu tür önemli çevresel etkileri iyileştirmeye ve en aza indirmeye odaklaması gerekir.

ISO 14001 Çevre Yönetim Sisteminin Faydaları

ISO 14001’in amacı, kuruluşların çevresel etkilerini azaltmak adına daha iyi bir yönetim kontrolü uygulamalarına yardımcı olmaktır. Performanstaki iyileştirmelere ek olarak, kuruluşlar ISO standardını benimseyerek yasal ve düzenleyici gerekliliklerle daha yüksek uyumluluk da dahil olmak üzere bir dizi ekonomik fayda elde edebilir. Bu faydalar, atıklarda, kaynak tüketiminde ve maliyetlerde azalma ile birlikte düzenleyici ve çevresel sorumluluk ceza riskini de en aza indirir. Böylece kuruluşun verimliliği artar. Ayrıca, uluslararası kabul görmüş bir standart olarak, dünya çapında birden fazla yerde faaliyet gösteren işletmeler, birden fazla kayıt veya sertifika ihtiyacını ortadan kaldırarak ISO 14001'e uygunluklarından yararlanabilirler. Özellikle, tüketicilerin iç kontroller benimsemeleri konusunda şirketlere baskı yapması, ISO 14001’in uzun vadeli uygulanabilirliğini daha akıllı bir yaklaşım haline getirir. ISO 14001'i uygulamak bir kuruluşa, rekabet avantajı sağladığı gibi varlık değerinde olumlu bir etki yaratmasına ve uluslararası pazarda çok daha iyi bir konuma gelmesine de yardımcı olur. Bu, kuruluşun yeni müşterilere ve iş ortaklarına erişimini de destekler. Ayrıca müşterilere ve çalışanlara yenilikçi bir bakış yaklaşımı kazandırır.

Uygunluk Değerlendirmesi

ISO 14001, kar amacı gütsün ya da gütmesin, bir kuruluşun çevre ile ilişkisini daha iyi yönetmesine yardımcı olmak için kısmen veya tamamen kullanılabilecek bir yapıya sahiptir. ISO 14001'in tüm unsurları yönetim sürecine dahil edilirse, kuruluş, tanınan dört seçenekten birini kullanarak Uluslararası Standart olan ISO 14001 ile tam uyum veya uygunluk sağladığını kanıtlamayı seçebilir. Bu unsurlar aşağıdaki gibidir:

• Kendi kaderini tayin ve kendi kendine beyanda bulunmak.
• Müşteriler gibi kuruluşta çıkarı olan taraflarca uygunluğunun teyit edilmesini istemek.
• Kuruluş dışından bir tarafça kendi beyanının teyit edilmesini istemek.
• Harici bir kuruluş tarafından ÇYS'nin sertifikasyonunu talep etmek.

ISO, uygunluk değerlendirmesini kontrol etmez. Yalnızca standartları geliştirir ve sürdürür. Bununla birlikte uygunluk değerlendirmesi konusunda tarafsız bir politikaya sahiptir. Her seçeneğin farklı pazar ihtiyaçlarına hizmet etmesinden dolayı kuruluş, pazar ihtiyaçlarıyla bağlantılı olarak hangi seçeneğin kendileri için en iyi olduğuna karar verir.

ISO 14001:2015'in Yapısı

ISO 14001, modern işletmelerin ihtiyaçları ve son çevresel yaklaşım ile yeniden ele alınarak 2015 yılında revize edilmiştir. Tüm ISO yönetim sistemleri için ortak bir çerçeve olan ve yeni üst düzey yapı olan EK SL'ye dayanmaktadır. Bu, tutarlılığın korunmasına, farklı yönetim sistemi standartlarının uyumlu hale getirilmesine, üst düzey yapıya uygun alt maddeler sunulmasına ve tüm standartlarda ortak dil uygulanmasına yardımcı olur. Ayrıca, kuruluşların çevre yönetim sistemlerini temel iş süreçlerine dahil etmelerini, verimlilik sağlamalarını ve üst yönetimden daha fazla katılım sağlamalarını kolaylaştırır. Eski ve yeni standart arasındaki en büyük fark bu yapıdır. Bunun nedeni, yeni baskının yeni EK SL şablonunu kullanmasıdır. ISO'ya göre, gelecekteki tüm yönetim sistemi standartları bu yeni düzeni kullanacak ve aynı temel gereksinimleri paylaşacaktır. Sonuç olarak, tüm yeni yönetim sistemi standartları aynı görünüme sahip olacaktır. Yönetim, gereksinimler, politika, planlama, performans, amaç, süreç, kontrol, izleme, ölçme, denetim, karar verme, düzeltici faaliyet ve uygunsuzluk gibi temel kavramlar tüm yönetim sistemi standartlarında ortak olduğu için ortak bir yapı mümkündür. Bu ortak yapı, kuruluşların birden fazla standardı uygulamasını da kolaylaştırır. Yeni ISO 14001:2015 standardındaki madde yapısında ve bazı terminolojilerde ISO 9001:2015 ve ISO 27001:2013 gibi diğer standartlarla uyumlu olacak şekilde değişiklikler yapılmıştır. Ancak bu, kuruluşun çevre yönetim sistemi belgelerini değiştirmesi gerektiği anlamına gelmez. Bir kuruluş tarafından kullanılan terimlerin yeni Uluslararası Standartta kullanılan terimlerle değiştirilmesine gerek yoktur. Kuruluşlar, "belgelenmiş bilgi" yerine "kayıtlar", "belgeler" veya "protokoller" gibi işlerine uygun terimleri kullanmayı da seçebilirler.

ISO 14001:2015 Düzeni

• Madde 1: Kapsam
• Madde 2: Normatif referanslar
• Madde 3: Terimler ve tanımlar
• Madde 4: Kuruluşun bağlamı
• Madde 4.1: Kuruluşu ve bağlamını anlama
• Madde 4.2: İlgili tarafların ihtiyaç ve beklentilerini anlama
• Madde 4.3: Çevre yönetim sisteminin kapsamını belirleme
• Madde 4.4: Çevre yönetim sistemi
• Madde 5: Liderlik
• Madde 5.1: Liderlik ve taahhüt
• Madde 5.2: Çevre politikası
• Madde 5.3: Organizasyonel roller, sorumluluklar ve yetkiler
• Madde 6: Planlama
• Madde 6.1: Riskleri ve fırsatları ele almaya yönelik eylemler
• Madde 6.2: Çevresel hedefler ve bunlara ulaşmak için planlama
• Madde 7: Destek
• Madde 7.1: Kaynaklar
• Madde 7.2: Yetkinlik
• Madde 7.3: Farkındalık
• Madde 7.4: İletişim
• Madde 7.5: Dokümante edilmiş bilgi
• Madde 8: Operasyon
• Madde 8.1: Operasyonel planlama ve kontrol
• Madde 8.2: Acil duruma hazırlık ve müdahale
• Madde 9: Performans değerlendirmesi
• Madde 9.1: İzleme, ölçüm, analiz ve değerlendirme
• Madde 9.2: İç denetim
• Madde 9.3: Yönetimin gözden geçirilmesi
• Madde 10: İyileştirme
• Madde 10.1: Genel
• Madde 10.2: Uygunsuzluk ve düzeltici faaliyet
• Madde 10.3: Devamlı gelişim

Madde 1: Kapsam

Kapsam, standardın ne için olduğunu ve neleri kapsadığını açıklar. Sürdürülebilirliğin temel çevre yönetim sistemi gerekliliklerini ve aşağıdaki hususları içeren bir yönetim sisteminin amaçlanan temel çıktılarını ortaya koyar:

• Performansın arttırılması
• Uyum yükümlülüklerine uymak
• Hedeflerin yerine getirilmesi

Bu madde ayrıca, revize edilmiş standarda uyum iddiasında bulunan herhangi bir kuruluşun, standardın tüm gereksinimlerini çevre yönetim sistemlerine dahil etmesi gerektiğini açıkça vurgular.

Madde 2: Normatif Referanslar

ISO 14001:2015 ile ilgili normatif referans yoktur. Bu madde, yalnızca ISO yüksek düzey yapısı ile tutarlı bir uyum sağlamak için dahil edilmiştir.

Madde 3: Terimler ve Tanımlar

Madde 3, standart için geçerli olan terimleri ve tanımları sıralarken, gerektiğinde de diğer ISO 14001 standartlarına (örneğin ISO 14031:2013) atıfta bulunulur. ISO 14001:2015 standardı, zorunlu yüksek düzey yapı terimlerini ve tanımlarını çevre yönetim sistemleriyle ilgili daha spesifik terimler ve tanımlarla birleştirerek ISO 14001:2004 standardındaki terimler ve tanımların listesini genişletir.

ISO 14001:2015'in temel kavramlarından bazıları şunlardır:

Kavramların Netleştirilmesi
 

• “Herhangi biri” ifadesi,  seçim anlamına gelir. 
• “Uygun” ve “uygulanabilir” ifadesi, değiştirilemez. “Uygun” ifadesi, bir dereceye kadar serbestlik anlamına gelir. “Uygulanabilir” ise ilgili veya uygulanması mümkün anlamına gelir ve yapılabilirse, yapılması gerektiğini ima eder.
• “Düşünmek” ifadesi, konu hakkında düşünmenin gerekli olduğu, ancak bunun hariç tutulabileceği anlamına gelir.
• “Hesaba katmak” ise konu hakkında düşünmek gerektiği ama dışlanamayacağı anlamına gelir.
• "Sürekli", belirli bir süre boyunca, ancak kesinti aralıklarıyla oluşan süreyi belirtir.
• “Etki” kelimesi, organizasyondaki bir değişikliğin sonucunu tanımlamak için kullanılır.
• “Çevresel etki” ifadesi, özellikle çevredeki bir değişikliğin sonucunu ifade eder.
• "Emin" ifadesi, sorumluluğun devredilebileceği, ancak hesap sorulamayacağı anlamına gelir.
• “İlgili taraf” ve “paydaş” ifadesi aynı kavramı temsil ettiği için eş anlamlıdır.

ISO 14001:2015'te kullanılan ve ISO 14001:2004'te mevcut olmayan bazı yeni terminolojiler ise aşağıdaki gibidir:

• "Uyum yükümlülükleri" ifadesi, ISO 14001:2004'te kullanılan "Kuruluşun tabi olduğu yasal gereklilikler ve diğer gereklilikler" ifadesinin yerini almıştır. Bu yeni ifadenin amacı, önceki baskıdan farklı değildir.
• “Belgelenmiş bilgi”, ISO 14001:2004'te kullanılan “dokümantasyon”, “belgeler” ve “kayıtlar” ifadelerinin yerine geçer. "Belgelenmiş bilgi" jenerik teriminin amacını ayırt etmek için ISO 14001:2015 artık "belgelenmiş bilgileri... kanıtı olarak sakla" ifadesini kullanmaktadır. Kayıtlar anlamına gelir ve “dokümante edilmiş bilgileri muhafaza etme”, kayıtlar dışındaki dokümantasyon anlamına gelir. “…'nin kanıtı olarak” ibaresi, hukuki delil şartlarını yerine getirmek için bir gereklilik değildir; amacı yalnızca nesnel kanıtların saklanması gerektiğini belirtmektir.
• "Dış sağlayıcı" ifadesi, ürün/hizmet sağlayan bir dış tedarikçi kuruluşu anlamına gelir.
• “Tanımla”dan “belirle”ye geçiş, standartlaştırılmış yönetim sistemi terminolojisine uyum sağlamak için yapılmıştır. “Belirlemek” kelimesi, bilgi ile sonuçlanan bir keşif sürecini ifade eder. Amaç önceki baskılardan farklı değildir.
• “Amaçlanan sonuç” ifadesi, kuruluşun çevre yönetim sistemini uygulayarak elde etmeyi amaçladığı şeydir. Bu, çevresel performansın geliştirilmesini, uyum yükümlülüklerinin yerine getirilmesini ve çevresel hedeflere ulaşılmasını içerir. Kuruluşlar, çevre yönetim sistemleri için amaçlanan ek sonuçları belirleyebilirler. Örneğin, çevrenin korunmasına olan bağlılığıyla tutarlı olarak, bir kuruluş sürdürülebilir kalkınmaya yönelik çalışmak için amaçlanan bir sonuç oluşturabilir.
• “Kontrolü altında iş yapan kişi” ifadesi, kuruluş için çalışan kişileri ve kuruluşun sorumluluğunda olduğu kuruluş adına çalışanları içerir. ISO 14001:2004'te kullanılan "kuruluş için veya kuruluş adına çalışan kişiler " ifadesinin yerini almıştır. Bu yeni ifadenin amacı, önceki baskıdan farklı değildir.
• ISO 14001:2004'te kullanılan “Hedef” kavramı artık “çevre hedefi” olarak kullanılmaktadır.

Madde 4: Kuruluşun Bağlamı

Madde 4, ÇYS’nin bağlamını ve iş stratejilerinin bunu nasıl desteklediğini belirler. Bu madde, ayrıca standardın geri kalanını destekleyerek ÇYS’yi olumlu veya olumsuz yönde etkileyebilecek faktörleri ve tarafları belirleme ve anlama fırsatı verir. Eski versiyondan farklı olarak, yeni versiyon, çevre yönetim sistemini oluşturmadan önce kuruluşun dış bağlamını ve iç bağlamını anlamasını bekler. Bu, kuruluşun ÇYS'sini ve elde etmeyi amaçladığı sonuçları etkileyebilecek iç/dış sorunları ve iç/dış çevre koşullarını belirlemek ve anlamak gerektiği anlamına gelir. Bununla birlikte yeni ISO 14001:2015 standardı, kuruluşun ÇYS’siyle ilgili tarafları ve onların ihtiyaç ve beklentilerini belirlemesini de gerektirir.  Bu aşamadan sonra, ihtiyaç ve beklentiler incelenir ve hangilerinin uyum yükümlülüğü olduğu belirlenir. Bağlam anlaşıldıktan sonra kuruluş, bu bilgiyi ÇYS’sini ve üstesinden gelmesi gereken zorlukları tanımlamak için kullanır.

Madde 4.1: Kuruluşu ve Bağlamını Anlama

Bu madde, kuruluşun yapısı, kapsamı, uygulaması ve işleyişi açısından yönetim sistemini etkileyebilecek çok çeşitli potansiyel faktörleri dikkate almayı gerektirir. Dikkate alınması gereken alanlar aşağıdaki gibidir:

1. İklim, hava kalitesi, su kalitesi, arazi kullanımı, mevcut kirlilik, doğal kaynak mevcudiyeti ve biyolojik çeşitlilik ile ilgili, kuruluşun amacını etkileyebilecek veya çevresel yönlerinden etkilenebilecek çevresel koşullar.
2. Uluslararası, ulusal, bölgesel veya yerel dış kültürel, sosyal, politik, yasal, düzenleyici, finansal, teknolojik, ekonomik, doğal ve rekabetçi koşullar.
3. Faaliyetleri, ürünleri ve hizmetleri, stratejik yönü, kültürü ve yetenekleri (yani insanlar, bilgi, süreçler, sistemler) gibi organizasyonun dahili özellikleri veya koşullar.

Madde 4.2: İlgili Tarafların İhtiyaç ve Beklentilerini Anlamak

Madde 4.2, kuruluşun hem dahili hem de harici ilgili taraflar ihtiyaç ve beklentilerini belirlemesini gerektirir. İlgili taraflar aşağıdaki unsurları içerebilir:

• Çalışanlar
• Müteahhitler
• Müşteriler
• Tedarikçiler
• Düzenleyiciler
• Hissedarlar
• Komşular
• Sivil Toplum Kuruluşları

Burada açıkça belirtilen, bağlam ve ilgili tarafların değerlendirilmesinin kapsam ve standartla ilgili olması gerekirken, değerlendirmenin uygun ve orantılı olması gerektiğidir. Ayrıca madde 4.1 ve 4.2'den elde edilen çıktının, madde 6'da gerekli olan risk ve fırsatların değerlendirilmesi ve belirlenmesi için kilit bir girdi olduğu da açıkça belirtilmiştir.  Bu girdileri yakalamak için kullanılabilecek çeşitli yöntemler ve yaklaşımlar mevcuttur.  Bazı güncel örnekler arasında aşağıdaki durumlar sıralanabilir:

İç ve Dış Sorunlar
 

• Temel ekonomik ve pazar gelişimi bir organizasyonu etkileyebilir. Kuruluş muhtemelen pazarda neler olup bittiğinin farkındadır, ancak bu çok geçici bir şekilde gerçekleştirilebilir.
• Teknolojik yenilikler ve gelişmeler de iş başarısında kritik bir alandır ve çeşitli seviyelerde izlenmekte ve tartışılmaktadır.
• Kuruluş tarafından izlenen çok çeşitli dış düzenlemeler vardır. Onları kaçırmak, işe ciddi şekilde zarar verebilir veya bunlar hakkında erken istihbarat elde etmek, riskleri daha etkin bir şekilde yönetmeyi sağlayabilir.
• Siyasi istikrarsızlık yaşayan belirli bir ülkeden gelen hammaddeler tüm işi tehlikeye sokabilir veya bir malzeme veya mal kaynağına ilişkin önemli çevresel kaygılar, itibar açısından önemli sonuçlar doğurabilir.
• Kurumsal kültür ve tutumlar, etkili ve motive olmuş bir iş gücü için kuruluşa olumlu etkiler sağlar ve birçok kuruluş çalışanlardan geri bildirim toplar.

İç ve Dış Taraflar
 

• Paydaş katılım çalışmaları, ilgili taraflara danışmak, endişeleri ve sorunları belirlemek için halihazırda yaygın olarak kullanılmaktadır. Kurumsal sosyal sorumluluk girişimleriyle ilgilenen daha büyük kuruluşlar tarafından daha sık kullanılır.
• Çevre, planlama ve kalkınma konularında mahalleler ve STK'lar ile yapılan istişare toplantıları, önemli sağlık, güvenlik ve çevre riskleri olan büyük endüstriyel tesisler tarafından sıklıkla kullanılmaktadır.
• Düzenleyicilerle toplantılar ve diğer etkileşimler, çevresel bir perspektiften ürün spesifikasyonları ve uygunluk ile ilgili kritik konuları ve ayrıca düzenleyicilerle uyumluluk ve ortaya çıkan gereksinimler ve standartlara uyumun geliştirilmesi ile ilgili sorunları kapsayabilir.
• Çalışan toplantıları, istişareler ve geri bildirim faaliyetleri yapılmalıdır. ISO 14001:2004'e göre “sözde hizmet” riski altında olan bir alanı iyileştirmek için daha fazla çaba gösterilmesini sağlayacaktır.
• Tedarikçi incelemeleri ve ilişki yönetimi kapsamında birçok kuruluş, karşılıklı başarı için kritik olan tedarikçi-müşteri ilişkilerinden çok daha fazla karşılıklı fayda elde etmeye çalışır.
• Müşteri ilişkileri yönetimi, tüm standartların temel direği ve başarının anahtarıdır.

Madde 4.3: Çevre Yönetim Sisteminin Kapsamının Belirlenmesi

ISO 14001:2004 madde 4.1 açıkça yönetim sisteminin kapsamının tanımını gerektirdiğinden, bu madde çoğu kuruluş tarafından bilinmelidir. ISO 14001:2015 versiyonu ise kapsam gereksinimlerini daha açık ve daha güçlü hale getirir. Kuruluşun madde 4.1 ve 4.2'deki girdileri, sunulan ürünlerle/hizmetlerle birlikte dikkate almasını gerektirir. Bu, dış ve iç gereksinimler tarafından yönlendirilen kapsam için daha net ve daha mantıklı bir yaklaşımı teşvik etmelidir. Önemli çevresel boyutları ve etkileri olan faaliyetleri, süreçleri veya konumları hariç tutmak için ve açık uyumluluğa sahip alanlardan kaçınmak için kullanılmamalıdır. Kapsam açıkça belgelenmeli ve kamuya açık hale getirilmelidir. Kapsam belirleme konusundaki bu net gereksinimler, kuruluşların yönetim sisteminin kapsamını belirleme konusundaki düşüncelerinde netlik sağlayacaktır.

Madde 4.4: Çevre Yönetim Sistemi

Madde 4.4, kuruluşun, çevresel performansını arttırması da dahil olmak üzere, amaçlanan sonuçlara ulaşmak için bir yönetim sistemi kurmasının, uygulamasının, sürdürülmesinin ve sürekli olarak iyileştirmesinin gerekliliğine vurgu yapar. Bu madde ayrıca, kuruluşların yönetim sisteminin kapsamıyla ilgili süreç yelpazesi hakkında daha fazla bilgi sahibi olması gerektiğine odaklanır. Süreç terimi, girdileri çıktılara dönüştüren birbiriyle ilişkili veya etkileşimli faaliyetler dizisi olarak tanımlanır. Bununla birlikte, bu süreçlerin birbirleriyle ne kadar etkili bir şekilde bağlantıda olduğu ve işlere etkisi dikkate alınmalıdır. Birbiri ile etkileşimde olan prosesler, süreçlerin daha iyi analiz edilmesini sağlar.

Madde 5: Liderlik

Üst yönetim, bir organizasyonu yöneten ve kontrol eden kişi ya da gruplardır. Bu madde, çevre yönetim sistemi süreçlerine liderliği entegre ederek kuvvetlendirmeyi amaçlar. Bu bağlamda, bir kuruluşun üst yönetimi, yönetim sistemine aktif olarak dahil olmalı ve gerekli çevre politikalarını belirlemelidir. ÇYS’nin sürekli iyileştirilmesi adına üst yönetimin taahhütleri de önemlidir. ÇYS’nin organizasyondaki tüm taraflar için erişilebilir olmasını sağlamak, sürdürülmesini desteklemek üst yönetimin sorumluluğudur.

Madde 5.1: Liderlik ve Bağlılık

Madde 5.1, yönetim sistemi ile ilgili olarak ihtiyaç duyulan kilit faaliyetleri kapsar. Standart, yönetim sistemini organizasyonun temel faaliyetlerinin önemli bir bileşeni haline getirir. Bu, dahili ve harici ilgili tarafların liderlikte sürecin temel ve kritik yönlerini ele alması demektir. Bu madde, aynı zamanda çevre yönetim sisteminin etkisini geliştirmek ve onu merkeze yerleştirmek bakımından da bir fırsat sunar.

Madde 5.2: Çevre Politikası

Çevre Politikası, kuruluş için ateşleyici olarak hedefler ve taahhütler belirlemesine yardımcı olur. Bu aşamada üst yönetim, oluşturulan politikanın uygun olmasını sağlamalıdır. Bu, organizasyonun kendisiyle uyumlu hedefler belirleyecek bir yön tayin etmesi demektir. Standardın yeni versiyonu, 2004 baskısındaki gibi yalnızca kirliliğin önlenmesine değinmez. Bunu yerine çevre korunması taahhüdüne odaklanır. Bu, daha geniş bir çevresel görüşü, mevcut ve gelecekteki çevresel zorluklarla daha uyumlu olduğunu gösterir. Çevreyi koruma taahhütleri, kirliliğin önlenmesine ek olarak, iklim değişikliğinin hafifletilmesini, sürdürülebilir kaynak kullanımını, biyolojik çeşitliliğin ve ekosistemin korunmasını da içerir. Oluşturulan çevre politikasının, kuruluştaki tüm çalışanlar tarafından benimsenmesi ve anlaşılması gerekir. Bu bağlamda politika belgelenmeli ve dışarıdan erişilebilir olmalıdır.

Madde 5.3: Organizasyonel Roller, Sorumluluklar ve Yetkiler

Bir organizasyonda sistemin etkin bir şekilde işleyebilmesi için ilgili rollerin anlaşılması ve net olması gerekir. Bu aşamada üst yönetim, kilit sorumlulukların ve yetkilerin açıkça tanımlandığından ve ilgili herkesin rollerini anladığından emin olmalıdır. Rolleri tanımlamak, iletişim ve eğitim yoluyla farkındalığın elde edilmesini kolaylaştıran bir planlamadır. Birçok kuruluş, sorumlulukları ve yetkileri tanımlamak için iş tanımlarını veya prosedürleri kullanır. ISO 14001:2015'te üst yönetimin, sistemin bu yönlerinin uygun şekilde atanmasını, iletilmesini ve anlaşılmasını sağlamaktan sorumlu olduğuna vurgu yapar. Burada Yönetim Temsilcisinin özel rolü kaldırılmıştır ancak, standart, daha önce tanımlanan rolün tüm temel faaliyetlerini ve sorumluluklarını hala içerir. Fakat bunlar artık üst yönetim de dahil olmak üzere organizasyonun temel yapısı içinde daha doğrudan yer almaktadır. Bu, bir kuruluşta yukarıdan aşağıya tutarlı ve disiplinli bir uygulama sağlayarak çevre yönetim sisteminin işleyişine olumlu katkı sunar. Madde 5’te liderlik ve bağlılığa daha fazla vurgu yapılır ve üst yönetimin yönetim sistemi ile daha aktif bir şekilde meşgul olacağı beklentisi vardır.

Madde 6: Planlama

Eski versiyon standarttan farklı olarak yeni ISO 14001 standardı, kuruluşun riskleri ve fırsatları belirlemesini bekler. Bu, bir risk planlama süreci oluşturmak anlamına gelir. Risk planlama süreci oluşturulduktan sonra kuruluşun bağlamı, ilgili tarafları, uyumluluk yükümlülükleri ve çevresel boyutları ile ilgili riskleri ve fırsatları belirlemek için bu süreç kullanılır. Daha sonra, tüm bu riskleri ve fırsatları ele almak için faaliyetler tanımlanır. Ve bu faaliyetlerin gerçekleştirileceğinden emin olmak adına, bu eylemleri ÇYS'nin ayrılmaz bir parçası haline getirmek, etkinliğini kontrol etmek, değerlendirmek ve gözden geçirmek gerekir.

Madde 6.1: Riskleri ve Fırsatları Ele Almaya Yönelik Eylemler

Temel olarak bu madde, kuruluşun;

• ÇYS'yi planlarken organizasyonun bağlamını ve sistemin kapsamını göz önünde bulundurmasını,
• Madde 6.1.2, uyumluluk yükümlülükleri. Madde 6.1.3, madde 4.1 ve 4.2'de tanımlanan diğer konular ve gereklilikler ile ilgili risk ve fırsatları belirlemesini,
• Ayrıca ortaya çıkabilecek ve risk oluşturabilecek olası acil durumların göz önünde bulundurmasını,
• ISO 14001:2004'ün gerektirdiği gibi, çevresel boyutların ve
  etkilerin kapsamını ve tanımlanan kapsam dahilinde kuruluş için önemli olan bu etkilerin belirlenmesini,
• Kuruluş için geçerli olan tüm uyumluluk yükümlülüklerini ve bunların nasıl tehdit veya fırsatlar sunabileceğini göz önünde bulundurmasını,
• Kuruluşun daha sonra önemli etkileri (6.1.2), uyumluluk yükümlülüklerini (6.1.3) ve tanımlanan riskleri ve fırsatları (6.1.1) ele almak için uygun eylemleri değerlendirmesi gerekir.

Riskler ve Fırsatlar

ISO 14001 standardı, ürünler/hizmetler ve faaliyetler için yaşam döngüsü perspektifini dikkate almaya odaklanır. Bu, yukarı ve aşağı yönlere ilişkin önceki kavramları daha net hale getirir ve ayrıca artık diğer standartların yanı sıra Kurumsal Sosyal Sorumluluk (KSS) ve ürün değerlendirme standartlarında ortak kullanımda olan bir dil sunar. Bu maddenin genel gücü, hem üst düzey yapı aracılığıyla yönetim sistemleri standartlarına risk ve fırsat ilkelerini getirmesinde hem de bunu 4. maddede tanımlanan süreçlere çok açık bir şekilde bağlamasında yatar. Risk analizi ve birçok kuruluş tarafından halihazırda uygulanmakta olan önceliklendirme, risk kayıtlarının kullanılmasıdır. Uygun şekilde yönetilir ve uygulanırsa, çok çeşitli alanlarda ve konularda riskleri ve fırsatları etkili bir şekilde tanımlayabilir ve değerlendirebilir. 14001'in madde 4.1 ve 4.2'den elde edilen sonuçlar ve madde 6.1.1, 6.1.2, 6.1.3 ve 6.1.4'ün gerekliliklerinden kaynaklanan başka yaklaşımlar da olabilir. Yaklaşımın derinliği ve karmaşıklığı, organizasyonun büyüklüğüne, karmaşıklığına, kamuya açık raporlama için mevcut gereksinimlere, hissedar çıkarlarına, kamu profiline, müşterilere, ürün yelpazesine, tedarikçilere,  sayıları ve türlerini içerebilecek diğer faktörlere bağlı olacaktır.

Madde 6.2: Çevresel Hedefler ve Bunlara Ulaşmak İçin Planlama

Madde 6.2, kuruluşun çevresel hedefler ve planlar oluşturmasını, bu hedef ve planların açık, ölçülebilir, izlenebilir, iletilebilir, güncellenebilir olmasını gerektirir. Ayrıca bunlar için yeterli kaynak olduğundan da emin olmak gerekir. Uygunluk, performans iyileştirme ve etkin risk yönetimi planlama sürecinin bir parçasıdır. Hedeflerin ise çevre politikası ile tutarlı ve ölçülebilir olması gerekir. Bununla birlikte başarının ve etkinin izlenebilmesi için ilgili belgelenmiş bilgiler muhafaza edilmelidir.

Önleyici Eylem

ISO 14001’in güncel versiyonu artık önleyici faaliyet ifadesini kullanmaz. Kuruluşun risk planlama ifadesini kullanması ve tüm ÇYS’ni bir önleyici sistem olarak ele alması beklenir. ISO 14001:2015 bölüm A.10.1, çevre yönetim sisteminin temel amaçlarından birinin, önleyici bir araç olarak hareket etmek olduğunu belirtmesi bakımından, artık önleyici faaliyete ilişkin tek bir madde olmadığını söyler. Önleyici faaliyet kavramı son versiyonda madde 4.1'de (kuruluşu ve bağlamını anlama) ve madde 6.1'de (riskleri ve fırsatları ele almaya yönelik eylemler) kapsanmaktadır. Dolayısıyla, yeni standarda göre, bu iki gereklilik grubu, eski önleyici faaliyet kavramını kapsamaktadır. Yani ÇYS’nin risk ve fırsatları yönetmek için kullanılabileceğinin anlaşılması gerekir.

Madde 7: Destek

Madde 7, bir kuruluşun ÇYS'sini karşılamasını sağlayan planların ve süreçlerin yürütülmesi ile ilgilidir. Yani bu, tüm ÇYS kaynak ihtiyaçlarını kapsayan güçlü bir gereksinimdir. Kuruluşların, kontrolü altında çevresel performansını etkileyen işleri yapan kişilerin gerekli yetkinliğe sahip olduğundan emin olması, uygunluk yükümlülüklerini yerine getirme kabiliyetini belirlemesi ve sorumlu olacak kişilerin uygun eğitim almalarını sağlaması gerekir. Ayrıca kuruluş, çevre politikası ve çalışmalarının bunu nasıl etkileyebileceği hakkında tüm personelini bilinçlendirmeli; ÇYS'ye uymamanın ne gibi olumsuz etkiler doğuracağının da anlaşılmasını sağlamalıdır. Son olarak, belirli verilerin oluşturulması, güncellenmesi ve kontrolü ile ilgili dokümante edilmiş bilgi gereksinimleri de vardır.

Madde 7.1: Kaynaklar

Madde 7.1, kuruluşun, çevre yönetim sistemini kurmak, uygulamak, sürdürmek ve sürekli iyileştirmek için ihtiyaç duyulan kaynakları yani insan ve altyapıyı belirlemesi gerektiğine vurgu yapar. ISO 14001 standardında yer almamakla birlikte, ISO 9001 standartları, organizasyonun iç ve dış bilgi ihtiyaçlarını anlamasını ve bunun nasıl yönetildiğini gösterebilmesini sağlamakla ilgili “kurumsal bilgi” olarak adlandırılan bir ek gereklilik içerir. Bu aynı zamanda kaynakların bilgi yönetimini, personel için etkili halefiyet planlamasını, bireysel ve grup bilgisini elde etme süreçlerinin sağlanmasını da içerebilir.

Madde 7.2: Yeterlilik

Kuruluşun, yetkinliği belirlemek adına, çevre yönetim sistemi ile ilgili her bir fonksiyon ve rol için yeterlilik kriterleri oluşturması gerekir. Bu daha sonra mevcut yetkinliği değerlendirmek ve gelecekteki ihtiyaçları belirlemek için kullanılabilir. Kriterlerin karşılanmadığı durumlarda, boşluğu doldurmak için bazı faaliyetler gerekebilir. Bu, eğitim veya yeniden atama dahi olabilir. Ayrıca yetkinliği gösterebilmek için saklanan belgelenmiş bilgiler de gereklidir. İşe alma ve göreve başlama programları, eğitim planları, beceri testleri ve personel değerlendirmeleri genellikle yeterlilik ve bunların değerlendirilmesine ilişkin kanıtlar sağlar. Yetkinlik gereksinimleri genellikle işe alım bildirimlerinde ve iş tanımlarında yer alır. Standart, belgelenmiş bilgilerin yeterliliğin kanıtı olarak gerekli olduğu konusunda açıktır.

Madde 7.3: Farkındalık

Personelin çevre politikasından, faaliyetleriyle ilgili önemli yönlerden ve etkilerden, çevresel hedeflere nasıl katkıda bulunduklarından, çevresel performans ve uyum yükümlülüklerinden ve uyumdaki başarısızlıkların sonuçlarından haberdar edilmesi gerekir.

Madde 7.4: İletişim

Yönetim sisteminin etkin bir şekilde işleyebilmesi için iletişim olmazsa olmazdır. İletişimin sağlıklı olabilmesi adına, üst yönetim kolaylaştırıcı mekanizmaların mevcudiyetinden emin olmalıdır. İletişimin iki yönlü olduğu ve sadece gerekli olanı değil, aynı zamanda elde edilenleri de kapsaması gerekeceği kabul edilmelidir. ISO 14001:2015 ile iç iletişimin ve dış iletişimin önemi vurgulanmaktadır. Bu madde ayrıca, çevre raporlaması ve ilgili iletişimler kapsamında, kuruluşun “iletilen çevresel bilgilerin çevre yönetim sistemi içinde üretilen bilgilerle tutarlı ve güvenilir olmasını sağlamak” açısından önemini açıkça ortaya koyar. Bu faydalı bir ektir ve diğer kurumsal raporlama standartlarıyla da uyumludur.

Madde 7.5: Belgelenmiş Bilgiler

ISO 14001:2015 standardı, belgeler ve kayıtlar arasında karmaşayı ortadan kaldırmak için her ikisi içinde “belgelenmiş bilgi” ifadesini kullanır. ISO'nun tanımına göre, belgelenmiş bilgi ifadesi, kontrol edilmesi ve sürdürülmesi gereken bilgileri ifade eder. Bu nedenle, ISO 14001:2015, belgelenmiş bilgi ifadesini kullandığında, dolaylı olarak kuruluştan bu bilgiyi ve destekleyici ortamını kontrol etmesini ve korumasını bekler. Yeni ISO 14001:2015 standardının A.3 ekinde ayrıca “bu Uluslararası Standart artık kayıtlar anlamında belgelenmiş bilgileri kanıt olarak sakla” ifadesini kullanmaktadır. Bu nedenle, yeni ISO 14001 standardı ne zaman belgelenmiş bilgilere atıfta bulunsa ve kuruluştan bu bilgileri korumasını istese, eskiden belge olarak adlandırılan şeylerden bahsediyor ve bu bilgilerin saklamasını istiyor demektir. Önceki ISO 14001 standardı, kuruluşlardan çok çeşitli prosedürler talep ediyordu. Bunların arasında çevre boyutları prosedürü, yasal gereksinim yönetimi prosedürü, farkındalık prosedürü, iletişim prosedürü, doküman prosedürü, operasyonel prosedürü, acil duruma hazırlık ve müdahale prosedürü, izleme ve ölçüm prosedürün, uygunluk değerlendirme prosedürü, uygunsuzluk yönetimini prosedürü, kayıt tutma prosedürü ve bir denetim prosedürü yer alıyordu. Ancak güncel versiyonda, madde 8.2'de bir acil duruma hazırlık ve müdahale prosedürü oluşturulması istenir ve bu tek prosedürdür. Bu yeni versiyon standart, kuruluştan çeşitli prosedürler istemek yerine belgelenmiş bilgileri muhafaza etmesini bekler.

ISO 14001:2015'in Gerektirdiği Zorunlu Belgeler ve Kayıtlar

Bir kuruluş, ISO 14001:2015 ile uyumlu olmak istiyor ise ibraz etmesi gereken belgeler aşağıdaki gibidir:

• ÇYS'nin kapsamı (madde 4.3)
• Çevre politikası (madde 5.2)
• Ele alınması gereken risk ve fırsatlar ve ihtiyaç duyulan süreçler (madde 6.1.1)
• Önemli çevresel boyutların değerlendirilmesi için kriterler (madde 6.1.2)
• İlgili çevresel etkilerle birlikte çevresel boyutlar (madde 6.1.2)
• Önemli çevresel hususlar (madde 6.1.2)
• Çevresel hedefler ve bunlara ulaşmak için planlar (madde 6.2)
• Operasyonel kontrol (madde 8.1)
• Acil duruma hazırlık ve müdahale (madde 8.2)

Ayrıca zorunlu kayıtlar da aşağıdaki gibidir:

• Uyum yükümlülükleri kaydı (madde 6.1.3)
• Eğitim, beceri, deneyim ve niteliklerin kayıtları (madde 7.2)
• İletişim kanıtı (madde 7.4)
• İzleme ve ölçüm sonuçları (madde 9.1.1)
• İç denetim programı (madde 9.2)
• İç denetimlerin sonuçları (madde 9.2)
• Yönetim incelemesinin sonuçları (madde 9.3)
• Düzeltici faaliyetlerin sonuçları (madde 10.1)

Zorunlu olmayan belgeler ise aşağıdaki gibidir:

• Kuruluşun ve ilgili tarafların bağlamını belirleme prosedürü (madde 4.1 ve 4.2)
• Çevresel boyutların ve risklerin belirlenmesi ve değerlendirilmesi için prosedür (madde 6.1.1 ve 6.1.2)
• Yeterlilik, eğitim ve farkındalık prosedürü (madde 7.2 ve 7.3)
• İletişim prosedürü (madde 7.4)
• Belge ve kayıt kontrolü prosedürü (madde 7.5)
• İç denetim prosedürü (madde 9.2)
• Yönetim gözden geçirme prosedürü (madde 9.3)
• Uygunsuzlukların ve düzeltici faaliyetlerin yönetimi için prosedür (madde 10.2)

Madde 8: Operasyon

Madde 8, kuruluşun çevresel hedeflerine ulaşmasını sağlayan planların ve süreçlerin yürütülmesi ile ilgili bir maddedir. Dış kaynaklı süreçler üzerinde uygulanan kontrol veya etki ile ilgili özel gereklilikler ve bir yaşam döngüsü perspektifi ile tutarlı olan belirli operasyonel hususların dikkate alınması gerektiğine vurgu yapar. Bu, bir kuruluşun saha tabanlı operasyonlarının akış yukarısında ve aşağı akışında meydana gelen fiili veya potansiyel çevresel etkilerin nasıl etkilendiği veya kontrol edildiği konusunda ciddi bir değerlendirme yapılması anlamına gelir. Ayrıca, madde aynı zamanda ürünlerin/hizmetlerin satın alınmasını ve ayrıca bir kuruluşun ürünlerinin/hizmetlerinin tasarımı, teslimatı, kullanımı ve kullanım ömrü sonu işlemleriyle ilgili çevresel gereksinimlerin uygun bir aşamada dikkate alınmasını sağlamaya yönelik kontrolleri de kapsar.

Madde 8.1: Operasyonel Planlama ve Kontrol

Operasyonel planlama ve kontrolün amacı, çevre yönetim sistemi gerekliliklerini karşılamak ve madde 6.1 ve 6.2'de tanımlanan eylemleri uygulamak için süreçlerin uygun olmasını sağlamaktır. Dış kaynaklı süreçler ve değişikliklerin kontrolü ile ilgili daha açık ve daha güçlü gereksinimler vardır. Ek olarak, yaşam döngüsü perspektifi yaklaşımıyla ilgili gereksinimler, aşağıdaki kilit unsurları kapsayacak şekilde daha ayrıntılı olarak tanımlanmıştır:

• Ürünlerin/hizmetlerin satın alınması için çevresel gereklilikler.
• Tasarım ve geliştirme aşamasında çevresel gereksinimlerin ele alınmasını sağlamak için kontrollerin oluşturulması.
• Tedarikçilere çevresel gereksinimlerin bildirilmesi.
• Yaşam döngüsü bağlamında ürünler/hizmetler hakkında temel çevresel bilgilerin sağlanması.

Kuruluşun, bağlamına, önemli çevresel boyutların, uygunluk yükümlülüklerinin, tehditler ve fırsatlarla ilişkili risklerin dikkate alınmasına dayalı olarak, farklı yaşam döngüsü unsurları üzerindeki kontrol ve etki düzeyini belirlemesi ve değerlendirmesi gerekir. Genel olarak ISO 14001:2015, yaşam döngüsü perspektifine güçlü bir referans noktası ile ürünlerin/hizmetlerin tüm yönlerine yapılandırılmış bir yaklaşımla ele almayı gerektirir. Madde 7.5'te tartışıldığı gibi, ISO 14001:2015'te belgelenmiş prosedürler için özel bir gereklilik yoktur. Ancak süreçlerin yerinde olduğuna ve etkin bir şekilde uygulandığına dair güvence sağlamak için belgelenmiş bilgilerin bulunmasına yönelik açık bir gereklilik vardır. Bu gereklilik süreç haritalarını, prosedürleri, spesifikasyonları, formları, kayıtları, verileri içerebilir.

Madde 8.2: Acil Duruma Hazırlık ve Müdahale

Bu madde, kuruluşun madde 6.1.1'de tanımlanan olası acil durumları ele almak adına gereken süreçleri oluşturmasını, uygulamasını ve sürdürmesini açıkça ifade eder. Daha ayrıntılı gereksinimler, aşağıdakileri sağlama ihtiyacını kapsar:

• Kuruluşun çevresel sonuçları hafifletmek veya önlemek için eylemler planlaması
• Kuruluşun gerçek acil durumlara yanıt vermesi
• Acil durumun sonuçlarını önlemek veya hafifletmek için harekete geçmesi
• Herhangi bir prosedürün, planın ve yanıt mekanizmasının periyodik olarak test edilmesi
• Deneyime dayalı prosedür ve planların periyodik olarak gözden geçirilmesi ve güncellenmesi
• İlgili taraflara ilgili bilgi ve eğitimin sağlanması

Madde 9: Performans Değerlendirmesi

Madde 9, kuruluşun ÇYS’sini ölçmek ve değerlendirmekle ilgilidir ve sürekli olarak gelişmesine yardımcı olur. Neyin ölçülmesi gerektiğini, kullanılan yöntemleri ve verilerin ne zaman analiz edilip raporlanması gerektiğini düşünmek gerekecektir. Kuruluşlar çevresel performansı ve etkinliği değerlendirmek için hangi bilgilere ihtiyaç duyduklarını belirlemelidir. Bu bağlamda iç denetimlerin yapılması gerekecektir ve bu denetimlerin sonuçlarının ilgili yönetime rapor edilmesini sağlamak için tanımlanmış belirli “denetim kriterleri” vardır. Ayrıca yönetim incelemelerinin yapılması gerekecek ve dokümante edilmiş bilgiler kanıt olarak saklanmalıdır.

Madde 9.1: İzleme, Ölçme, Analiz ve Değerlendirme

Madde 9.1, iki temel alanı kapsar:

• Çevresel performansın ve sistemin etkinliğinin izlenmesi, ölçülmesi, analizi ve değerlendirilmesi
• Tüm yasal ve diğer yükümlülüklere uygunluğun değerlendirilmesi

Önemli çevresel etkiler, çevresel hedefler, operasyonel kontrol ve süreçlerin kilit alanları ve ayrıca uyum yükümlülüklerinin yerine getirilmesinin değerlendirilmesi ile ilgili süreçler ve faaliyetler için gerekli izleme ve ölçüm aralığının belirlenmesi gerekir. Gerektiği gibi belirlenen izleme ve ölçüm için kuruluşun aşağıdakiler dahil olmak üzere temel kriterleri ve gereksinimleri belirlemesi gerekir:

• İzleme, ölçme, analiz ve değerlendirme yöntemleri
• Anahtar performans göstergeleri ve performans değerlendirme ölçütleri
• İzleme, ölçme, değerlendirme ve analizin ne zaman, nerede, nasıl ve kimler tarafından gerçekleştirildiği bilgisi
• Anahtar izleme ekipmanının ve veri işleme süreçlerinin spesifikasyonu, yönetimi ve bakımı

Bu faaliyetlerden elde edilen çıktılar, yönetimin gözden geçirmesi de dahil olmak üzere çevre yönetim sisteminin diğer unsurları için çevre yönetim sistemi ve performansı üzerinde gerekli olan iç ve dış iletişimlerin belirlenmesinde temel girdiler sağlar. Bu maddenin diğer önemli yönü ise kuruluşun diğer gerekliliklere uyumu nasıl değerlendirdiğini göstermesidir. Çoğu kuruluş bu maddeyi iç denetim süreçleri aracılığıyla yerine getirir. Ancak diğer uygunluk denetimleri, kontrolleri ve incelemeleri de kullanılabilir. Kuruluş, yasal ve diğer gerekliliklere uygunluğu değerlendirmek için süreçlerini tanımlamalı ve bu faaliyetlerle ilgili dokümante edilmiş bilgileri muhafaza etmelidir. Süreç şu hususları kapsamalıdır:

• Değerlendirme sıklığı
• Değerlendirme yaklaşımı
• Uyumluluk durumu hakkında bilgi sahibi olmayı

Bu alan, ISO 14001:2004 kapsamındaki gereksinimlere benzerdir. Ancak daha net ve daha ayrıntılı gereksinimlere sahiptir. ISO 14001:2004'te olduğu gibi, bu, kuruluş için hangi uyumluluk yükümlülüklerinin geçerli olduğunu gözden geçirmekle ilgili değil, kuruluş için geçerli olan uyum yükümlülükleri aralığına fiili uyumu değerlendirmekle ilgilidir.

Uyumluluk Yönetimiyle İlgili ISO 14001:2015 Standardı Unsurlarının İlişkisi
 

Madde 9.2: İç Denetim

İç denetimler, çevre yönetim sisteminin etkinliğini değerlendirmek adına ISO 14001'in önemli bir ayağıdır. Tüm süreçlerin gerekli sıklıkta denetlendiğinden emin olmak için bir denetim programı oluşturmak gereklidir. İç denetimlerin tutarlı ve eksiksiz olmasını sağlamak ve her denetim için net bir amaç ve kapsam tanımlanmak önemlidir. Bu aynı zamanda tarafsızlığı ve uygun denetçi seçimine de yardımcı olur. En iyi sonuçları elde etmek için denetçiler, neyin denetleneceği konusunda bir çalışma bilgisine sahip olmalıdır. Bununla birlikte yönetim, denetim sonuçlarına göre hareket etmelidir. Bu genellikle bulunan herhangi bir uygunsuzlukla ilgili düzeltici faaliyetlerle sınırlıdır. Ancak aynı zamanda altta yatan nedenlerin dikkate alınması ve riski azaltmak veya ortadan kaldırmak için daha kapsamlı faaliyetler de planlamak gerekir. Denetim sonucunda alınan önlemin etkili olmasını sağlamak adına takip faaliyetleri mutlaka gerçekleştirilmelidir. 

Madde 9.3: Yönetim Gözden Geçirmesi

Yönetimin gözden geçirmesinin temel amacı, kalite yönetim sisteminin sürekli uygunluğunu, yeterliliğini ve etkinliğini sağlamaktır. Bunun için gözden geçirmenin yeterli aralıklarla yapılması, yeterli bilgi sağlanması ve doğru kişilerin katılımı ile gerçekleşmesi gerekir. Standart, gözden geçirme sürecine minimum girdileri detaylandırır. Üst yönetim bu gözden geçirme toplantılarını, yapılabilecek iyileştirmeleri veya ihtiyaç duyulan kaynakları belirlemek adına bir fırsat olarak görmelidir. Yönetimin gözden geçirmesine ilişkin girdi, aşağıdakilere ilişkin bilgileri içermelidir:

• Yönetim incelemelerinden önceki eylemlerin durumu
• İç/dış girdilerdeki değişiklikler, önemli etkiler ve uyum yükümlülükleri
• Çevresel hedeflere ulaşma ve ilerleme
• Çevresel performans hakkında bilgi
• Harici ilgili taraflardan gelen iletişimler
• Sürekli iyileştirme için fırsatlar
• Çevre yönetim sistemi için kaynakların yeterliliği

Yönetimin gözden geçirme çıktısı, aşağıdakilerle ilgili tüm kararları ve eylemleri içermelidir:

• Sistemin uygunluğu, yeterliliği ve etkinliğine ilişkin sonuçlar
• Sürekli iyileştirme fırsatları
• Kaynaklar dahil olmak üzere çevre yönetim sistemindeki değişiklikler
• Ulaşılamayan hedeflere ilişkin eylemler
• Kuruluşun stratejik yönü için çıkarımlar

Yönetimin gözden geçirmesine ilişkin dokümante edilmiş bilgilerin muhafaza edilmesi gerekmektedir. Bu madde, bazı daha geniş konular, yeni riskler ve fırsatlar ve kuruluşun bağlamıyla uyum içinde olmalıdır.

Madde 10: İyileştirme

Madde 10, kuruluşların ÇYS'ni sürekli iyileştirmesi için fırsatları belirlemesi ve tanımlaması gerektiğine vurgu yapar. Sürekli iyileştirme gereksinimi, ÇYS'nin uygunluğu ve yeterliliğinin yanı sıra etkinliğinin de arttırılmış çevresel performansın ışığında dikkate alınmasını sağlamak için genişletilmiştir. Düzeltici faaliyetlerin değerlendirilmesini kapsayan gerekli bazı eylemler vardır. Öncelikle kuruluşların uygunsuzluklara tepki vermesi ve önlem alması gerekir. Ardından, benzer uygunsuzlukların var olup olmadığını veya potansiyel olarak meydana gelip gelmeyeceğini belirlemesi gerekir. Bu madde, kuruluşların ÇYS'nin sürekli iyileştirilmesi için fırsatları belirlemesini ve tanımlamasını gerektirir. Süreçleri, ürünleri veya hizmetleri iyileştirme fırsatlarını aktif olarak aramak için bir gereklilik vardır ki özellikle gelecekteki müşteri gereksinimleri göz önünde bulundurmak önemlidir.

Madde 10.1: Genel

Bu, kuruluşun iyileştirme fırsatlarını belirlemesi ve amaçlanan sonuçlara ulaşmak için gerekli eylemleri uygulaması gerektiğini belirtir.

Madde 10.2: Uygunsuzluk ve Düzeltici Faaliyet

Düzeltici faaliyet sürecinin amacı, bu sorunların tekrarını önlemek için sorunların kök nedenlerini ortadan kaldırmaktır. İstenmeyen bir olaydan (örneğin bir kirlilik olayı) sonra tetiklendiği için reaktif bir süreçtir. Özünde, süreç kök neden analizi ilkelerini kullanır. Problem çözmeye yönelik temel bir yaklaşım “neden” ve “sonuç”tur ve ortadan kaldırılması gereken sebeptir. Alınan önlemler, uygunsuzluğun etkisine uygun ve orantılı olmalıdır. Düzeltici faaliyet sürecinin bir parçası olarak, alınan önlemin etkili olduğundan emin olmak adına kontrol edilmelidir. Uygunsuzluk ve düzeltici faaliyete ilişkin bu madde, ISO 14001:2004'e benzer olmakla birlikte, “önleyici faaliyet” ifadesi artık standarttan tamamen çıkarılmıştır. Bunun nedeni, nihai risk ortadan kaldırma hedefi ile riskleri belirleme ve bu riskleri yönetme ihtiyacını somutlaştıran risk yönetiminin temel ilkeleri üzerine inşa edilmiş olmasıdır. Genel yaklaşım, gerçekleşen risklerin etkileriyle başa çıkmaya yönelik olarak düzeltici faaliyetlerin kullanılması yoluyla riski azaltmak ve mümkün olduğunda ortadan kaldırmaktır.

Madde 10.3 Sürekli İyileştirme

ISO 14001:2015'in bu maddesi, bir çevre yönetim sisteminin temel amacını etkin bir şekilde özetler. Bu, çevresel performansı artırmak için çevre yönetim sisteminin uygunluğunu, yeterliliğini ve etkinliğini sürekli iyileştirmektir. Bu aynı zamanda ISO 14001:2004'te somutlaştırılmıştır, ancak ISO 14001:2015'te ayrıca belirtilmiştir. İyileştirme, işletmenin tüm alanlarında eş zamanlı olarak gerçekleşmek zorunda değildir. Odak, riskler ve faydalarla ilgili olmalıdır. İyileştirme, küçük değişiklikler şeklinde kademeli veya çığır açan yeni teknolojiler şeklinde olabilir. 

Diğer Açıklamalar ve Değişiklikler

Bir önceki versiyonda ISO 14001 standardı, kuruluştan çevre yönetim sisteminin kapsamını tanımlamasını ve belgelemesini isterdi. Ancak bunun nasıl yapılması gerektiği konusunda bir açıklamada bulunmazdı. ISO 14001:2015 standardı ise bunun nasıl yapılması gerektiğini açıklar. Kuruluş, ÇYS'sinin kapsamını tanımlarken uyum yükümlülüklerini, kurumsal bağlamını, fiziksel sınırlarını, ürünlerini/hizmetlerini, faaliyetlerini, işlevlerini, yetkilerini ve yeteneklerini göz önünde bulundurmalıdır. Ayrıca önemli çevresel yönleri olan tüm ürünleri/hizmetleri ve faaliyetleri de dahil etmelidir. Yeni “uyum yükümlülüğü” ifadesi, “yasal gereklilikler ve kuruluşun tabi olduğu diğer gereklilikler” ifadesinin yerini almıştır. Ancak anlamı aynıdır. İki tür uyum yükümlülüğü bulunur. Bunlar zorunlu uyum yükümlülükleri ve gönüllü uyum yükümlülükleridir. Zorunlu uyum yükümlülükleri, yasaları ve düzenlemeleri içerirken; gönüllü uyum yükümlülükleri, sözleşme taahhütlerini, topluluk ve endüstri standartlarını, etik davranış kurallarını ve iyi yönetişim yönergelerini içerir. Kuruluş, bunlara uymaya karar verdiğinde gönüllü bir yükümlülük zorunlu hale gelmiş olur. Ayrıca yeni standart çevresel hedeflere atıfta bulunur. Bölüm A.6.2'ye göre, bu Uluslararası Standardın önceki sürümlerinde kullanılan "hedef" kavramı, "çevresel amaç" tanımı içinde ele alınmıştır. Kuruluş, yine de hedefler belirleyebilir. Buradaki tek fark, son versiyon ISO 14001 standardının bir amacı, bir tür hedef olarak düşünmesidir. Değişimin yönetimi, kuruluşun çevre yönetim sisteminin amaçlanan sonuçlarına sürekli olarak ulaşmasını sağlayan çevre yönetim sisteminin sürdürülmesinin önemli bir parçasını oluşturur. Değişiklik yönetimi, ISO 14001:2015 standardında aşağıdaki gibi çeşitli gereksinimlerle ele alınmaktadır:

• Çevre yönetim sisteminin sürdürülmesi (4.4)
• Çevresel hususlar (6.1.2)
• İç iletişim (7.4.2)
• Operasyonel kontrol ( 8.1)
• İç denetim programı (9.2.2)
• Yönetim incelemesi (9.3)

Değişimi yönetmenin bir parçası olarak kuruluş, bu değişikliklerin istenmeyen sonuçlarının çevre yönetim sisteminin amaçlanan sonuçları üzerinde olumsuz bir etkisi olmamasını sağlamak adına planlanmış ve planlanmamış değişiklikleri ele almalıdır. Değişiklik örnekleri şu hususları içerir:

• Ürünlerde, süreçlerde, operasyonlarda, ekipmanda veya tesislerde planlı değişiklikler.
• Yükleniciler de dahil olmak üzere personel veya harici sağlayıcılardaki değişiklikler.
• Çevresel boyutlar, çevresel etkiler ve ilgili teknolojilerle ilgili yeni bilgiler.
• Uyum yükümlülüklerindeki değişiklikler.

ISO 14001:2015, çevre yönetim sistemlerinde (ÇYS) "yaşam döngüsü perspektifi" gerekliliğini ortaya koyar. Yeni standart, resmi bir yaşam döngüsü analizi veya nicelleştirme gerektirmez. Ancak kuruluşların yerinde gerçekleştirilen süreçlerin yukarı ve aşağı akışını incelemesini ve çevresel etkileri azaltmaya çalışmasını gerektirir. Spesifik olarak, yaşam döngüsü perspektifi, kuruluşun çevresel boyutları ve etkileri ile ilgilidir. Hammaddelerin elde edilmesi, üretim, nakliye, kullanım, bakım ve geri dönüşüm veya bertaraf dahil olmak üzere kuruluşun kontrol edebileceği veya etkileyebileceği yaşam döngüsü aşamalarının dikkatli bir şekilde değerlendirilmesini gerektirir. Bunu yaparken, kuruluşun her yaşam döngüsü aşamasını değerlendirdiğinin kanıtı olarak kayıtlar oluşturması önemlidir. Standart ayrıca kuruluşun, ürünlerinin/hizmetlerinin potansiyel olarak önemli çevresel etkileri hakkında dış hizmet sağlayıcılarına ve yüklenicilerine bilgi vermesini de gerektirir. Ayrıca bu bilgileri nakliyecilere, son kullanıcılara ve bertaraf tesislerine sağlama ihtiyacını da göz önünde bulundurmak gerekir. Kuruluş, bu bilgileri sağlayarak, bu yaşam döngüsü aşamaları sırasında olumsuz çevresel etkileri potansiyel olarak önleyebilir veya azaltabilir. Yaşam döngüsü perspektifi, örneğin aşağıdakilerin seçimi ile uygulanabilir:

• Hammaddeler; üretimlerinin çevresel etkileri, nakliye mesafesi ve nakliye şekli
• Üretilecek ve satışa sunulacak ürünler; aynı hususlar ve kullanım ömrü sonunda elden çıkarma veya geri dönüşüm seçenekleri
• Kuruluş tarafından kullanılan hizmetler; çevresel kimlik bilgileri, kullanılan kimyasallar, üretilen atıklar
• Ekipman alımları; taşınan mesafe, kullanım ömrü sonunda geri dönüşüm seçenekleri, kullanımları sırasında üretilen atıklar

Yeni standarda giriş, bir yaşam döngüsü perspektifinin kuruluşun “kontrol veya etkiye” sahip olduğu alanlarda çevreye fayda sağlamak için kullanılabileceğini ve ayrıca “çevresel etkilerin yaşam döngüsü içinde kasıtsız olarak başka bir yere kaymasını önlediğini” açıklamaktadır. Yaşam döngüsü hususları, eski standart tarafından büyük ölçüde göz ardı edilmişti Şimdi ise konu merkezdedir. ISO 14001 artık kuruluştan kontrol edebileceği ve etkileyebileceği faaliyetlerinin, ürünlerinin/hizmetlerinin çevresel yönlerini ve ilişkili çevresel etkilerini belirlemek” adına bir yaşam döngüsü perspektifi kullanmasını beklemektedir. "Yönetim temsilcisi" ifadesi, resmi olarak kaldırılmıştır. Ayrıca daha önce “yönetim temsilcisi” olarak adlandırılan birine verilen yönetim görev ve sorumluluklar, artık bir başka kişiye veya kişilere devredilebilir. Bununla birlikte bu unvanın kullanılmasında da bir sakınca yoktur.

HEXAGON ISO SOFTWARE, ISO 14001, 13485, 9001, 45001 başta olmak üzere birçok yönetim sistemi standardının gereksinimlerini en kapsamlı şekilde uygulamak ve karşılamak için güvenilir, etkili ve uzmanlarca onaylanmış bir yönetim sistemi yazılımıdır. Kuruluşunuzun yönetim sistemlerini ve operasyonel faaliyetlerini eş zamanlı olarak proaktif bir şekilde yönetmenize yardımcı olur. Bu bağlamda, sürekli iyileştirme faaliyetlerinize katkıda bulunarak verimliliğinizi arttırır.

ISO 14001:2015, Çevre Yönetim Sistemi, Madde:4 Kuruluşun Bağlamı

Web sitemizin ilgili sayfasından modüller hakkında detaylı bilgi alabilirsiniz: www.hexagoniso.com