ISO 14001:2015 Madde 6: Planlama
 

Çevresel Riskler ve Fırsatlar

ISO 14001:2015, madde 6, organizasyonun, risk tanımlaması ve analizi ile ilgili özel gereksinimlerin dahil edilmesi yoluyla, ÇYS'nin amaçlanan sonuçları elde edebileceğini belirlemeye yönelik yapı taşı görevi görür. Bu, ISO 14001:2004'ün etkilerin tanımlanması ve değerlendirilmesine ilişkin gereksinimleriyle ilgili mevcut uygulamaların çoğunu oluşturur ve genişletir. Ancak burada da, gerekli çalışma pratiği değişikliklerinin kapsamı, mevcut değerlendirme tekniklerinin doğasına ve kapsamına bağlıdır. ISO 14001:2015 standardı beş temel alan etrafında gruplanır:

• Liderlik
• Stratejik bağlam
• İlgili taraf analizi ve iletişimi
• Riskler ve fırsatlar
• Yaşam döngüsü perspektifi

Bu değişikliklerin amacı, kurumsal esnekliği ve rekabet avantajını artırmaktır. Risk yönetimi, her sektördeki her kuruluş için hayati bir öneme sahiptir. Uyum, itibar, büyüme ve kârlılığın özünde yer almakla birlikte sağlık, güvenlik ve çevre arenasında uygun şekilde ele alınması sayesinde de kuruluş başarısına önemli bir katkı sunar. Artık kuruluşların yalnızca çevre ve insanlar üzerindeki etkilerini değil, iklim değişikliği ve kaynak kıtlığı üzerindeki etkilerini de düşünmeleri gerekir. Ayrıca, kuruluşların başarılı yönetim sistemlerine sahip olmalarına yardımcı olabilecek veya onları engelleyebilecek diğer iç ve dış sorunları dikkate almaları da gereklidir. Bunlar, finans veya satın alma gibi kuruluşun kendi iç sistemleri ve süreçleriyle veya hükümet politikası ve teşvikleri gibi dış faktörlerle ilgili olabilir.

ISO 14001:2015, iş için riskler ve fırsatlar sunan üç olası kaynağı tanımlar:

1) Çevresel boyutlar

2) Uyumluluk yükümlülükleri

3) Bağlam incelemesinden kaynaklanan sorunlar ve gereksinimler

Bunlardan herhangi biri, çevre yönetim sisteminin, dış etkenler de dahil olmak üzere istenmeyen etkileri önlemek veya azaltmak için amaçlanan sonuçlara ulaşabileceğine dair güvence vermek adına değerlendirilmesi gereken riskleri ve fırsatlara ilişkin yeni gerekliliktir. Bunlar, organizasyonu etkileyecek koşullar ve sürekli iyileştirme için önemlidir.  Ayrıca bunların tümü, ÇYS'nin amaçlanan beklentilerini karşılayabilmesini sağlamak ve ÇYS'yi etkileyen herhangi bir dış koşul riskini azaltmak amacıyla düzenlenmiştir.

• Riskler sorunlara dönüşebilir. Risklerin sonuçlarını veya olasılıklarını azaltarak gelecekteki sorunları azaltmak ve önlemek mümkündür. Bu, yüksek riskli bir faaliyeti düşük riskli bir faaliyetle değiştirmek ve riski ortadan kaldırmak için çalışma şeklini değiştirerek yapılabilir. Ayrıca, çalışma şekline riskten kaçınma faaliyetleri de eklenerek risk ortadan kaldırılabilir. 
   
• Fırsatlar faydaya dönüşebilir. Olasılıklar arttırılarak gelecekteki faydalar da arttırılabilir. Bu, çalışma şeklini değiştirerek, yani düşük fırsatlara sahip bir faaliyeti yüksek fırsatlara sahip bir faaliyetle değiştirerek ve çalışma şekline fırsat sağlayan faaliyetler eklenerek yapılabilir. 
   
• Hem risk hem de fırsat olasılık tarafından tanımlanır. Deneyim ve veriler iki nedenden dolayı önemlidir. Değerleri ve olasılıkları tahmin etmek için kullanılabilirler. Değerlendirme için bir çapa görevi görürler. Fırsat unsurunu hatırlamak ve ona gereken önemi vermek gerekir. Her risk, iyileştirme fırsatı sunar ve bir olaya dönüşmeden önce riski azaltmak ÇYS için sürekli iyileştirmeyi garanti eder.
   
• Olası risklere örnek olarak, karbon vergilendirmesi nedeniyle artan enerji fiyatları tehdidi, bir şirketi rekabet gücünden yoksun bırakma tehdidi veya olumsuz tanıtım nedeniyle bir gelenek kaybına yol açabilecek kuruluşun mevzuata uymaması verilebilir. Yönetim sisteminin başarısına yönelik bir risk, bir kuruluşun gelişen teknolojilere kolay yatırıma izin vermeyen kendi finansal süreçlerinden ortaya çıkabilir.
   
• Bir fırsata örnek olarak, üretim maliyetlerini azaltan ve rekabet gücünde artışa yol açan enerji verimliliği önlemlerinden yararlanan kuruluş veya yeni müşterilerle sonuçlanan çevresel girişimlerini çevreleyen olumlu tanıtım verilebilir. Paydaş algıları, finansal etki veya potansiyel kovuşturma hayati öneme sahiptir ve en iyi sistemler, işletmenin ne olduğunun ve neye ihtiyaç duyduğunun tam anlamıyla özüne iner.
   
• Standart artık, riskler ve fırsatlar ve sürecin beklentileri karşılamasını sağlamak için gerekli süreçler hakkında dokümante edilmiş bilgilerin tutulmasını gerektirmektedir. Bu nedenle, tanımlama, tartışma, eylemler, sonuç ve izlemenin tümünün listelenebileceği ve sonuçların açıkça değerlendirilebileceği ÇYS içinde resmi bir risk kaydı oluşturmak iyi bir uygulama olabilir.
• Hem liderlik taahhüdü hem de çalışan katılımı olduğundan emin olmak gerekir. Her iki taraf da, her ikisinin de arandığından ve dikkate alındığından ve yukarı ve aşağı iletişim kanalının mevcut olduğundan emin olmak için iş içinde çevresel riski neyin oluşturduğu konusunda benzersiz görüşlere sahip olabilir.
   
• Bir "risk ve fırsat" forumu veya aylık toplantı oluşturmak işe yarayabilir. İşletmelerin hızla değiştiği göz önüne alındığında, çevresel riske ve bu riski azaltmak için gerekli eylemlere odaklanmak önemlidir. Sonucu belgelenmelidir.
   
• İzleme, ölçme, analiz ve değerlendirmesinin doğru ve sık olduğundan emin olmak gerekir. Bu süreç, risk ve fırsat sürecinin etkinliğine değer atamanın temelini oluşturur ve kuruluşa gelecekteki performansını iyileştirmek için temel sağlayabilir.

“Riskler ve fırsatlar”, ISO 14001:2015'te potansiyel olumsuz etkiler, yani tehditler ve potansiyel faydalı etkiler, yani fırsatlar olarak tanımlanır. Bu tanımın arkasındaki mantık, kuruluşların dikkatlerini, olayların meydana gelmesiyle ilgili belirsizlikten ziyade, hem olumlu hem de olumsuz etkiler de dahil olmak üzere, risk belirlemeleriyle ilgili sonuçlara odaklamaktır. Bu yeni gereksinimler hakkında hatırlanması gereken en önemli şey, bir kuruluşun karşılaştığı her riskin ve fırsatın bu risk belirlemesine dahil edilmesinin gerekmediğidir. İlk olarak, çevre yönetim sistemine bir bağlantı olmalıdır. Örneğin, tehlikeli atık bertaraf risklerinin ÇYS ile bir bağlantısı olacaktır. ISO 14001'e göre,

• Kuruluşun bağlamı olan önemli çevre sorunları
• Uygunluk yükümlülükleri de dahil olmak üzere kuruluşun ÇYS gereklilikleri
• Kuruluşun çevre yönetim sisteminin tanımlanmış kapsamı

Burada riskin belirlenmesinin öznel olması amaçlanmıştır. Organizasyon içindeki kişilerin görüşlerine, yorumlarına ve yargılarına dayanmalıdır. Objektif bir tespit olmak zorunda değildir. Sayılara, hesaplamalara veya elektronik tablolara dayanması gerekmez. Fakat bir kuruluş isterse bu da mümkündür. ÇYS'de hangi risklerin ve fırsatların ele alınacağının belirlenmesi kuruluşun inisiyatifindedir. Herhangi bir ilgili tarafın veya yönetim sistemi denetçisinin kararına dayanması gerekli değildir.

Planlama maddesinin iki alt maddesi vardır:

• Madde 6.1: Riskleri ve fırsatları Ele Almaya Yönelik Faaliyetler

• Madde 6.1.1: Genel
• Madde 6.1.2: Çevresel Yönler
• Madde 6.1.3: Uyum Yükümlülükleri
• Madde 6.1.4: Planlama Faaliyeti

• Madde 6.2: Çevre Amaçları ve Bunlara Ulaşmanın Planlanması

• Madde 6.2.1: Çevresel Hedefler
• Madde 6.2.2: Çevresel Hedeflere Ulaşmak İçin Faaliyetleri Planlamak

Madde 6.1: Riskleri ve fırsatları Ele Almaya Yönelik Faaliyetler
 

Madde 6.1.1: Genel

Kuruluş, madde 6.1'in gerekliliklerini karşılamak adına ihtiyaç duyulan süreçleri oluşturmalı, uygulamalı ve sürdürmelidir. Kuruluş, çevre yönetim sistemini planlarken, bağlamını anlama (4.1) ve ilgili tarafların ihtiyaç ve beklentilerini anlama (4.2) bölümünde atıfta bulunulan şartları ve çevre yönetiminin kapsamını da dikkate almalıdır. Ayrıca, çevre boyutlarıyla ilgili riskleri ve fırsatları, uygunluk yükümlülüklerini ve diğer konu ve gereksinimleri de göz önünde bulundurmalıdır. Madde 4.1 kuruluşun bağlamını anlama, ÇYS’nin amaçlanan sonuçlara ulaşmasını sağlamak için dış çevre koşullarının kuruluşu etkileme ve sürekli iyileştirme sağlama potansiyeli de dahil olmak üzere istenmeyen etkileri önleyebilir veya azaltabilir. Bununla birlikte kuruluş, çevre yönetim sistemi kapsamında, çevreye etkisi olabilecek olası acil durumları da belirlemelidir. Buna ek olarak, ele alınması gereken riskleri ve fırsatları kapsayan belgelenmiş bilgileri muhafaza etmelidir. Dokümante edilmiş bilgiler, sürecin planlandığı gibi yürütüldüğünden emin olmak için gerekli olduğu ölçüde muhafaza edilmelidir.

ISO 14001:2015 standardının Ek A’sına göre madde 6.1.1'de oluşturulan süreçlerin genel amacı, kuruluşun ÇYS’sinin amaçlanan çıktılarına ulaşmasını, istenmeyen etkileri önlemesini/azaltmasını ve sürekli iyileştirmeyi başarmasını sağlamaktır. Kuruluş, ele alınması gereken riskleri ve fırsatları belirleyerek ve bunları ele almak için uygun eylemler planlayarak bunu sağlayabilir. Bu riskler ve fırsatlar, çevresel boyutlar, uyum yükümlülükleri, diğer konular veya ilgili tarafların diğer ihtiyaç ve beklentileri ile ilgili olabilir. Çevresel boyutlar, olumsuz çevresel etkiler, faydalı çevresel etkiler ve kuruluş üzerindeki diğer etkilerle ilişkili riskler ve fırsatlar yaratabilir. Çevre boyutlarıyla ilgili riskler ve fırsatlar, önem değerlendirmesinin bir parçası olarak belirlenebilir. Uyum yükümlülükleri, uyulmaması veya uyum yükümlülüklerinin ötesinde performans gibi riskler ve fırsatlar yaratabilir. Kuruluş, ÇYS’nin amaçlanan sonuçlarına ulaşma yeteneğini etkileyebilecek çevresel koşullar veya ilgili tarafların ihtiyaçları ve beklentileri de dahil olmak üzere diğer konularla ilgili risklere ve fırsatlara da sahip olabilir.

a) Yerel çalışma prosedürlerini anlayamayan işçiler arasında okuryazarlık veya dil engelleri nedeniyle çevreye yayılma.

b) Kuruluşun tesislerini etkileyebilecek iklim değişikliği nedeniyle artan sel.

c) Ekonomik kısıtlamalar nedeniyle etkili bir çevre yönetim sistemini sürdürmeye yönelik kaynakların eksikliği.

d) Hava kalitesini iyileştirebilecek, devlet hibeleri ile finanse edilen yeni teknolojilerin tanıtılması.

e) Kuruluşun emisyon kontrol ekipmanını çalıştırma kabiliyetini etkileyebilecek kuraklık dönemlerinde su kıtlığı.

Acil durumlar, fiili veya potansiyel sonuçlarını önlemek veya hafifletmek için belirli yeterliliklerin, kaynakların veya süreçlerin acil olarak uygulanmasını gerektiren planlanmamış veya beklenmedik olaylardır. Acil durumlar, olumsuz çevresel etkilere veya kuruluş üzerinde başka etkilere neden olabilir. Yangın, kimyasal reaksiyon, şiddetli hava olayları gibi olası acil durumlar belirlenirken kuruluşun şunları dikkate alması gerekir:

• Yerinde tehlikelerin doğası (Yanıcı sıvılar, depolama tankları, sıkılaştırılmış gazlar vb.)
• Bir acil durumun olası türü ve ölçeği
• Yakındaki bir tesiste yaşanabilecek olası acil durumlar

Risklerin ve fırsatların belirlenmesi ve ele alınması gerekmesine rağmen, resmi risk yönetimi veya belgelenmiş bir risk yönetimi süreci gerekliliği yoktur.  Risk ve fırsatları belirlerken kullanacağı yöntemi seçmek kuruluşun inisiyatifindedir. Seçilen yöntem, kuruluşun faaliyet gösterdiği bağlama bağlı olarak nitel bir süreci veya nicel bir değerlendirmeyi içerebilir. Ayrıca belirlenen risk ve fırsatlar, faaliyetlerin planlanması ve çevresel hedeflerin oluşturulması için de girdi sağlar.

ISO 14001 standardına uymak için bir kuruluşun, ÇYS risk belirlemelerini yaparken yukarıda listelenen bağlantı faktörlerini dikkate aldığını gösterebilmesi gerekir. Kuruluşun bağlamının, yönlerinin ve uyum yükümlülüklerinin belirlenmesinin, risklerin ve fırsatların belirlenmesinde girdi olması gibi, risklerin ve fırsatların belirlenmesi de diğer ÇYS süreçlerine girdi sağlar. Madde 6.1.1'deki gereksinimler, madde 6.1.4'teki ek planlama gereksinimleriyle açıkça bağlantılıdır. Planlama gereksinimleri daha sonra madde 8.1'deki operasyonel kontrol gereksinimleriyle bağlantılıdır. Birlikte ele alındığında, bu maddeler, kuruluşun belirlenen riskleri ve fırsatları ele almak için plan yapmasını ve ardından harekete geçmesini gerektirir. Madde 6.1. 4, risk eylem planlarının geliştirilmesini, madde 8.1 ise bu risk eylem planlarının uygulanmasını gerektirir. ISO 14001:2015 ayrıca kuruluşların riski ele almak için oluşturdukları yönetim sistemi süreçlerinin etkili olup olmadığını kontrol etmesi gerektiğini de vurgular. Madde 6.1.4, kuruluşun riski ele almak için alınan önlemlerin etkinliğini nasıl değerlendireceğini planlamasını gerektirirken; madde 8.1, kuruluşun risk kontrol süreçleri için çalışma kriterleri oluşturmasını gerektirir. Madde 9.1.1, kuruluşun çevresel performansını izlemesini, ölçmesini, analiz etmesini ve değerlendirmesini gerektirir. 

Yani, planla, uygula, kontrol et, önlem al (PUKÖ), ISO 14001:2004'te yerleşik olan önemli hususları ele almaya odaklanır ve artık bu, çevresel riskler ve fırsatlar için de geçerlidir. Bir ÇYS içinde risk ve fırsatların değerlendirilmesi çok önemlidir. Bir olayın meydana geldikten sonra verdiği hasarı onarmanın genellikle hiçbir yolunun olmadığı çevresel açıdan önleme, tedavi etmekten çok daha iyidir. Risk ve önlemeye odaklanan bir ekibe sahip olmak, çevresel riski azaltmak için uzun bir zaman gerektirebilir. Ancak bu, yalnızca ÇYS içindeki doğru süreçlerle desteklenir. Uyumluluk koşullarının her zaman karşılandığından ve riskin büyük bir bölümünün azaltıldığından emin olmak önemlidir. Tüm risk değerlendirmelerinin kaydedildiğinden, önlem alındığından, ölçüldüğünden ve iyileştirme önlemlerinin alındığından emin olmak gerekir. Riski ve fırsatı ekibin temel yaklaşım prensibi haline getirmek gerekir. Riske ve fırsata odaklanan bir ekip, sürekli iyileştirmeye öncülük edebilecek bir ekiptir ve bu sonuç, kuruluş ve ÇYS için fayda sağlar. Belirlenen tüm olası fırsatlardan ve risklerden yararlanmak veya bunları azaltmak önemlidir. Ancak bunu yaparken en önemli olanlar da atlanmamalıdır. Bu nedenle bir risk değerlendirme süreci mutlaka gereklidir. ISO 14001:2015 kapsamında, kuruluşlar ele alınması gereken riskleri ve fırsatları değerlendirmek için kullanılan süreci seçmekte özgürdür. Standart sadece, başarılı bir ÇYS'yi sağlamak için riskleri ve fırsatları ele alan bir yaklaşımın olmasını ve ÇYS'nin amaçlanan sonuçlarına ulaşılmasını gerektirir.

Madde 6.1.2: Çevresel Yönler

Kuruluş, çevre yönetim sisteminin tanımlanan kapsamı içinde, kontrol edebileceği ve etkileyebileceği faaliyetlerinin, ürünlerinin/hizmetlerinin çevre boyutlarını ve bunlarla ilişkili çevresel etkilerini belirlemelidir. Ayrıca kuruluş, çevresel boyutları ve bunlarla ilişkili çevresel etkileri belirlerken bir yaşam döngüsü perspektifini de dikkate almalıdır. Kuruluşun çevresel boyutları belirlerken aşağıdakileri de göz ardı etmemesi gerekir:

a) Planlanan veya yeni gelişmeler dahil olmak üzere değiştirilmiş faaliyetler, ürünler ve hizmetler

b) Anormal koşullar ve makul olarak öngörülebilir acil durumlar

Kuruluş, önemli derecede çevresel etkiye sahip olan veya olabilecek yönlerini, yani çevresel boyutlarını belirlemekle sorumludur. Kuruluş daha sonra belirlenen kriterleri kullanarak önemli çevre boyutlarını organizasyonun çeşitli seviyeleri ve işlevleri arasında iletmelidir. Buna ek olarak, çevresel boyutları ve ilgili çevresel etkileri de dokümante edilmiş bilgi olarak muhafaza etmelidir. Önemli çevresel boyutlar, olumsuz çevresel etkiler veya faydalı çevresel etkiler ile ilişkili risk ve fırsatlarla sonuçlanabilir.

Bir kuruluş, çevre boyutlarını ve ilgili çevresel etkilerini belirlemeli ve önemli olanları ve dolayısıyla çevre yönetim sistemi tarafından ele alınması gerekenleri belirlemelidir. Tamamen veya kısmen çevresel yönlerden kaynaklanan, çevrede meydana gelen olumsuz veya faydalı değişikliklere çevresel etkiler denir. Çevresel etki yerel, bölgesel ve küresel ölçekte ortaya çıkabilir ve doğası gereği doğrudan, dolaylı veya birikimli olabilir. Çevresel boyutlar ile çevresel etkiler arasındaki ilişki bir neden-sonuç ilişkisidir. Kuruluş, çevresel boyutları belirlerken yaşam döngüsü perspektifini dikkate alır. Bu, ayrıntılı bir yaşam döngüsü değerlendirmesi gerektirmez. Kuruluş tarafından kontrol edilebilen veya etkilenebilen yaşam döngüsü aşamalarını dikkatlice düşünmek yeterli olur. Bir ürün/hizmet yaşam döngüsünün tipik aşamaları, hammadde alımını, tasarımı, üretim, nakliye/teslimat, kullanım, kullanım ömrü sonu arıtma ve nihai bertarafı içerir. Uygulanabilir yaşam döngüsü aşamaları, faaliyete, ürüne/hizmete bağlı olarak değişir. Bir kuruluşun, çevre yönetim sistemi kapsamında çevre boyutlarını belirlemesi gerekir. Bunu yaparken mevcut ve ilgili geçmiş faaliyetleri, ürünleriyle/hizmetleriyle ilişkili girdileri ve çıktıları, planlanmış veya planlanmayan yeni gelişmeleri veya değiştirilmiş faaliyetleri, ürünleri/hizmetleri de dikkate almalıdır. Kullanılan yöntem, normal ve anormal çalışma koşullarını, kapatma ve başlatma koşullarını göz önünde bulundurmalıdır. Bir kuruluş, çevresel boyutlarını belirlemek ve değerlendirmek için ortak özelliklere sahip her bir ürünü, bileşeni veya ham maddeyi ayrı ayrı ele almak zorunda değildir. Kuruluş, çevre boyutlarını belirlerken şunları dikkate alabilir: 

• Havaya emisyonlar
• Suya salınır
• Karaya bırakır
• Hammadde ve doğal kaynakların kullanımı
• Enerji kullanımı
• Yayılan enerji, örneğin ısı, radyasyon, titreşim (gürültü), ışık),
• Atık ve/veya yan ürün üretimi;
• Alan kullanımı

Bir kuruluş, doğrudan kontrol edebildiği çevre boyutlarına ek olarak, etkileyebileceği çevresel boyutların olup olmadığını belirlemelidir. Bunlar, başkaları tarafından sağlanan kuruluş tarafından kullanılan ürünlerle/hizmetlerle ilgili olabileceği gibi, kuruluş tarafından kullanılan ve dışarıdan sağlanan ürünlerle/hizmetlerle ilgili de olabilir. Kuruluşun başkalarına sağladıkları ile ilgili olarak, ürünlerin/hizmetlerin kullanımı ve kullanım ömrü sonu muamelesi üzerinde sınırlı bir etkiye sahip olabilir. Ancak, her koşulda, uygulayabileceği kontrolün kapsamını, etkileyebileceği çevresel boyutları ve bu tür bir etkiyi kullanmayı seçme derecesini belirleyen kuruluştur. Çevresel hususlara dikkat edilmelidir.

• Tesislerinin, süreçlerinin, ürünlerinin/hizmetlerinin tasarımı ve geliştirilmesi
• Çıkarma da dahil olmak üzere hammadde alımı
• Depolama dahil olmak üzere operasyonel veya üretim süreçleri
• Tesislerin, organizasyonel varlıkların ve altyapının işletilmesi ve bakımı
• Dış tedarikçilerin çevresel performansı ve uygulamaları
• Paketleme dahil olmak üzere ürün taşımacılığı ve hizmet sunumu
• Ürünlerin depolanması, kullanımı ve kullanım ömrü sonu işlemleri
• Yeniden kullanım, yenileme, geri dönüşüm ve bertaraf dahil olmak üzere atık yönetimi

Önemli çevresel boyutları belirlemek için pek çok yöntem mevcuttur. Burada önemli olan kullanılan yöntem  ve kriterlerin tutarlı sonuçlar sağlamasıdır. Kuruluş, önemli çevresel yönlerini belirlemek için kriterleri belirler. Çevresel kriterler, çevresel boyutların değerlendirilmesi için birincil ve minimum kriterlerdir. Kriterler, çevresel boyut veya çevresel etki ile ilgili olabilir. Diğer kriterler de kullanılabilir. Çevresel bir boyut, yalnızca çevresel kriterler dikkate alındığında önemli olmayabilir. Bununla birlikte, diğer kriterler dikkate alındığında önem belirleme eşiğine ulaşabilir veya aşabilir. Bu diğer kriterler, yasal gereklilikler veya ilgili taraf endişeleri gibi kurumsal sorunları içerebilir. Bu diğer kriterlerin, önemli ölçüde çevresel etkisine dayanan bir özelliğin derecesini düşürmek için kullanılması amaçlanmamıştır. Önemli bir çevresel boyut, bir veya daha fazla önemli çevresel etkiyle  sonuçlanabilir ve bu nedenle, kuruluşun çevre yönetim sisteminin amaçlanan sonuçlarına ulaşmasını sağlamak için ele alınması gereken riskler ve fırsatlarla sonuçlanabilir.

Özellikle planlama aşamasında, önemli çevresel boyutların belirlenmesi ve değerlendirilmesi, ISO 14001'in en temel parçasıdır. Çevresel boyutları ve etkileri anlamak, bir ISO 14001 ÇYS'yi uygulamanın kilit başarı faktörlerinden biridir. ISO 14001 dilinde, çevresel boyut, bir kuruluşun çevre üzerinde etkisi olan veya olabilecek faaliyetlerinin, ürünlerinin/hizmetlerinin bir unsurudur. Çevresel boyut, faaliyetlerin, hizmetin veya ürünün çevreyi etkileme şeklidir. Faaliyet, kuruluş içinde gerçekleşen bir görev veya operasyon olarak tanımlanabilir. Çevre etkisi, “Tamamen veya kısmen bir kuruluşun faaliyetlerinden, ürünlerinden/hizmetlerinden kaynaklanan olumsuz veya yararlı, çevrede yapılan herhangi bir değişiklik” olarak tanımlanabilir. Çevresel etkiler çevresel faktörlerden kaynaklanır. Aşağıdaki adımlar, çevresel boyutları belirlemeye, değerlendirmeye ve yönetmeye yönelik temel, sistematik bir yaklaşım sunar.

1. ÇYS Kapsamının Tanımı

Kuruluş, çevresel boyutlar ve etkilerle uğraşmaya başlamadan önce, ÇYS'nin kapsamını tanımlamalıdır. Kuruluş, ISO 14001'i tüm organizasyona veya yalnızca belirli bir birime, yere veya ürüne uygulamayı seçebilir. Bu kararı verdikten sonra ÇYS kapsamını tanımlamış olur. Bundan böyle, çevresel boyutları ve etkileri belirlerken, tanımlanan kapsamına giren tüm faaliyetler, hizmetler ve ürünler dikkate alınmalıdır.

2. Çevresel Hususların Belirlenmesi

Faaliyet, ana işin bir parçasıdır. Buna örnek olarak üretim süreci adımları verilebilir. Servis, temel faaliyetleri destekleyen ısıtma, soğutma ve bakım gibi yardımcı servis anlamına gelir. Ürün, pazara sunulan mallardır. Ürünün çevresel bir yönü, örneğin ürünün aşırı ambalajlanması veya yaşam döngüsünün sonunda ürünün geri dönüştürülebilirdik düzeyi olabilir. ISO 14001'de belirtildiği gibi, kuruluş, çevre boyutlarını belirlemek ve çevre üzerinde önemli bir etkisi olan veya olabilecek bu yönleri belirlemek için bir prosedür oluşturmalıdır. Ayrıca, güncel tutulan ve planlanan yeni veya değiştirilmiş faaliyetleri, ürünleri/hizmetleri hesaba katan çevresel boyutların bir kaydı da tutulmalıdır. Yönler doğrudan ve dolaylı olarak ayrılabilir. Doğrudan çevre boyutları, kuruluşun doğrudan yönetim kontrolüne sahip olduğu faaliyetleri, ürünleri/hizmetleri ile ilişkilidir. Bununla birlikte, endüstriyel olmayan kuruluşlar için, odak genellikle faaliyetlerinin dolaylı çevresel yönleri üzerinde olacaktır. Çevresel boyutları belirlemek için kuruluşun faaliyetlerinin, ürünlerinin/hizmetlerinin çevreyi nasıl etkilediğini incelemek gerekir. Çevresel boyutların belirlenmesinde genellikle havaya emisyonlar, su ve toprağa salınımlar, hammadde, atık ve doğal kaynakların kullanımı, biyolojik çeşitlilik üzerindeki etkiler vb. dikkate alınır. Çevre boyutları belirlenirken, sadece bariz temel üretim veya hizmet faaliyetleri değil, şirketin operasyonlarının tanımlanan kapsamdaki tüm bölümleri dikkate alınmalıdır. Örneğin, çoğu tesiste bir bakım departmanı, ofisler, bir kantin, ısıtma ve soğutma sistemleri, araç park yeri, müteahhit ve tedarikçi faaliyetleri vardır. Ve bunların her birinin çevre üzerinde etkisi olabilir. Bir tesisteki çevresel boyutların ve etkilerin kapsamlı bir listesini derlemek için çeşitli teknikler kullanılabilir. Örneğin, Değer Zinciri Yöntemi, Süreç Akış Yöntemi, Malzeme Tanımlama, Yasal Gerekliliklere Uyum Yöntemi, vb.

3. Önemli Çevresel Boyutların Değerlendirilmesi

Çevresel boyutların değerlendirilmesinin amacı, en önemli olana odaklanmaktır. Tüm çevresel yönlerin yönetilmesine gerek yoktur. Yalnızca kuruluşun kendi kriterlerine göre önemli olarak beyan edilenler yönetilebilir. Önemli çevre boyutları, kuruluşun çevre yönetim sisteminin ana odak noktasıdır. Bir organizasyonun tipine, doğasına ve karmaşıklığına bağlı olarak, çevresel boyutların önemini belirlemek için bir değerlendirme yapmak adına birçok teknik mevcuttur. Önemi değerlendirirken, çevreye zarar verme potansiyeli, kuruluşun paydaşları için önemi, ilgili çevre mevzuatının gereklilikleri, boyutu ve yönün sıklığını göz önünde bulundurulmalıdır.

4. Önemli Çevresel Boyutları Yönetmek

Her önemli husus, aşağıdaki kontrollerden bir veya daha fazlasının oluşturulmasıyla kontrol altına alınmalıdır.

• Sorumlu kişi
• Eğitim planı veya prosedür
• Kontrol listesi ve/veya bakım programı

Kontrol seviyesi, önemli yönün doğasına ve riskine uygun olmalıdır. Yukarıdakilerin her biri günlük iş rutininin bir parçasını oluşturur. Bir ÇYS genellikle gerekenden daha karmaşık olabilir. Herhangi bir etkili ÇYS'nin anahtarı, en başta çevresel yönleri doğru bir şekilde belirlemektir. Çevresel boyutları doğru bir şekilde belirlemek kuruluşa sadece zaman kazandırmakla kalmaz, aynı zamanda bir kez uygulandığında ÇYS ile büyük faydalar elde etmeyi de sağlar.

Faaliyetler, Boyutlar ve Etki Arasındaki İlişki Örneği

Önemli çevresel etkilerini planlamak ve kontrol etmek için bir kuruluş öncelikle bu etkilerin ne olduğunu bilmelidir. Ancak etkilerin ne olduğunu bilmek zorluğun yalnızca bir kısmını oluşturur. Ayrıca bu etkilerin nereden geldiği de bilinmelidir. Çevresel boyutların tanımlanması ve yönetimi, kârlılık üzerinde olumlu etkilere sahip olabilir ve önemli çevresel iyileştirmeler sağlayabilir. Yönler ve etkiler arasındaki ilişki, sebep ve sonuç ilişkisidir. "Yönler" ifadesi nötrdür. Bu nedenle çevresel yönlerin ya geri dönüştürülmüş malzemelerden bir ürün yapmak gibi olumlu ya da zehirli malzemelerin bir akıntıya boşaltılması gibi olumsuz olabileceğini unutulmamalıdır. Kuruluşun, etki alanı dışındaki sorunları yönetmesi beklenmez. Örneğin, Kuruluşun muhtemelen ne kadar elektrik kullandığı üzerinde kontrole sahip olsa da, elektriğin üretilme şeklini kontrol etmesi mümkün değildir. Ürünlerin, etkinliklerin ve hizmetlerin çevresel yönlerin belirlenmesinden sonra, hangi yönlerin çevre üzerinde önemli etkileri olabileceği de belirlenmelidir. Çevresel hedefler belirlenirken ve operasyonel kontroller tanımlanırken bu çevre boyutları da dikkate alınmalıdır.

Kuruluş, yönleri ve etkileri belirlerken, yürürlükteki yasalar ve düzenlemeler tarafından kontrol edilen faaliyetleri de göz önünde bulundurmalıdır. Ancak birçok yön ve etki yasal gereklilikler tarafından ele alınabileceğinden, uyum programına bazı değerli bilgiler sağlayabilir. İzinler, denetim raporları ve bu tür diğer belgeler yararlı girdiler olarak hizmet edebilir. Düzenlemelerin ötesinde, arazi, enerji ve diğer doğal kaynak kullanımı gibi konulara da bakmakta fayda vardır. Çevresel boyutları ve ilgili önemli etkileri belirledikten sonra, bu bilgiler amaç ve hedef belirlemede kullanılabilir. Bu, tüm etkilerin bir kerede ele alınması gerektiği anlamına gelmez. Maliyet, teknolojinin mevcudiyeti ve bilimsel belirsizlik gibi bazı etkiler şu anda ele almak ve diğerleri üzerindeki eylemi ertelemek gibi iyi nedenler olabilir. Çevresel boyutları yönetmenin iş üzerinde olumlu etkileri olabileceğini hatırlamak da fayda sağlar. Ürünlere olduğu kadar hizmetlere de bakılmalıdır. Yerinde operasyon inceleme ihtiyacı bariz olsa da, müşteri tesislerinde ekipman servisi yapmak gibi tesis dışında yapılanların potansiyel etkileri de göz önünde bulundurulmalıdır. Benzer şekilde, kullanılan ürünlerin, satıcıların ve yüklenicilerin çevresel yönleri daha az belirgin olabilir. Ancak yine de dikkate alınmalıdır. Önemli çevresel boyutların belirlenmesi, ÇYS'nin en kritik ve en zorlu unsurlarından biri olabilir. Bu görevde verilen kararlar, amaç ve hedeflerin belirlenmesi, operasyonel kontrollerin oluşturulması ve izleme ihtiyaçlarının tanımlanması gibi diğer birçok sistem öğesini etkileyebilir. Bu aktivitenin dikkatli bir şekilde planlanması ve yürütülmesi, sonraki adımlarda temettü ödeyecektir. Kuruluşun, çevresel yönlerini anlaması, ürün/hizmet üretimi süreçlerinin de anlaşılmasına yardımcı olur. Ana süreçlerin akış şeması, süreçlerin girdi ve çıktılarını ve malzemelerin nasıl kullanıldığını ortaya koyar. Ayrıca ilgili tarafların görüşleri de dikkate alınmak istenebilir. Bazı kuruluşlar, çevresel yönlerini belirlemenize yardımcı olmak için dış tarafları iyi bir kaynak olarak kullanır. Değerlendirme sağlayacak hazır birçok bilgi kaynağı vardır. Başlangıç ​​olarak, izinlere, operasyonlar için geçerli çeşitli düzenlemelere, denetim raporlarına ve izleme kayıtlarına bakılabilir. Ticaret birlikleri, düzenleyici kurumlar, müşteriler ve tedarikçiler de değerlendirmeyi desteklemek için faydalı bilgiler sağlayabilir.

Çevresel Boyutların Değerlendirilmesinde Dikkat Edilmesi Gerekenler:

• Hava emisyonları
• Atık suları
• Katı ve tehlikeli Atıklar
• Arazi kullanımı
• Arazi hammaddesinin Kirlenmesi
• Kaynak kullanımı
• Yerel Sorunlar
• Gürültü, koku, toz, trafik, görünüm vb. gibi normal ve anormal koşullar

Madde 6.1.3: Uyumluluk Yükümleri

Uyum Yükümlülükleri ayrı olarak ele alınmıştır. İlgili içeriğe buradan ulaşabilirsiniz.

Madde 6.1.4: Planlama Eylemi

Kuruluş, önemli çevre boyutlarını, uyum yükümlülüklerini, tanımlanmış risklerini ve fırsatlarını değerlendirmek için harekete geçmeyi planlamalıdır. Bununla birlikte, faaliyetlerini çevre yönetim sistemi süreçlerine ve diğer iş süreçlerine entegre etmeli ve uygulamalıdır. Ayrıca bu eylemlerin etkinliğini de değerlendirmelidir. Kuruluş bu eylemleri planlarken, teknolojik seçeneklerini, finansal, operasyonel ve iş gereksinimlerini de dikkate almalıdır. 

ISO 14001:2015 standardının Ek A'sına göre kuruluş, önemli çevre boyutlarını, uygunluk yükümlülüklerini ve belirlenen hedeflere ulaşmak adına tanımlanmış risklerini ve fırsatlarını değerlendirerek ÇYS içinde alınması gereken eylemleri planlar. Çevre yönetim sisteminin amaçlanan sonuçları, planlanan faaliyetleri ve çevresel hedeflerin oluşturulmasını içerebilir. Bu tek tek veya kombinasyon halinde diğer çevre yönetim sistemi süreçlerine de dahil edilebilir. İş sağlığı ve güvenliği veya iş sürekliliği ile ilgili olanlar diğer yönetim sistemleri ile ele alınırken, risk, finansal veya insan kaynakları yönetimi ile ilgili olanlar diğer iş süreçleri aracılığıyla ele alınabilir. Teknolojik seçenekler düşünüldüğünde, bir kuruluş, ekonomik olarak uygun maliyetli mevcut en iyi tekniklerin kullanımını değerlendirmelidir. Bu, kuruluşların çevresel maliyet muhasebesi metodolojilerini kullanmak zorunda oldukları anlamına gelmez.

Risk ve Fırsatları Değerlendirme Yaklaşımı

Yaklaşım 1, Tek Yol Yaklaşımı: Bu süreç, çevre koşulları ve konuları (4.1) ve Çevre Yönetim Sistemi (4.3) kapsamına göre ilgili tarafların ihtiyaç ve beklentileri (4.2) dikkate alınarak kuruluşun bağlamının belirlenmesiyle başlar. Bu adımdan sonra, etkilerin olasılığı ve şiddeti, çevresel koşullar, sorunlar ve ilgili tarafların gereksinimleri göz önünde bulundurularak çevresel boyutlarla ilgili risk ve fırsatları değerlendirmek için kriterler uygulanır. Risk ve fırsat değerlendirmelerinin sonuçları, kuruluş tarafından bir amaç ve çevresel iyileştirme programı, operasyonel kontrol, acil durum planı veya uygun olan diğer planlar gibi faaliyetler yoluyla ele alınabilecek önemli çevre boyutlarıdır.

Yaklaşım 2, Çift Yön Yaklaşımı: Kuruluşun bağlamını ele almak için aynı süreci uyguladıktan sonra, 2. seçenek, "kuruluşsal" yönleri (kuruluşla etkileşime giren çevrenin yönleri) ve çevresel yönleri (kuruluşun çevreyle etkileşime giren yönleri) değerlendirmek için kriterleri kullanır. Bu süreçlerin her ikisinden de önemli organizasyonel yönlerin ve önemli çevresel yönlerin bir listesi oluşturulacaktır. Belirlenen önemli “örgütsel” yönler ve çevresel yönlerden sonraki süreç, ÇYS ile ilgili ele alınması gereken riskleri ve fırsatları değerlendirmektir. Bu riskler ve fırsatlar daha sonra bir hedef ve çevresel iyileştirme programı, operasyonel kontrol, acil durum planı veya seçenek 1'de uygun olan diğer planlar gibi eylemler aracılığıyla kuruluş tarafından takip edilir.

Yaklaşım 3, Paralel Süreç Yaklaşımı: Seçenek 3, bir kurumsal risk yönetim sistemi aracılığıyla tanımlanan iş riskleri ve fırsatlar hakkındaki bilgileri kullanır. Organizasyona bağlı olarak bu süreç var olabilir veya olmayabilir. ÇYS ile ilgili iş riskleri ve fırsatları daha sonra, bir hedef ve çevresel iyileştirme programı, operasyonel kontrol, acil durum belirleme gibi kuruluş tarafından ÇYS'de planlanması gereken eylemleri belirlemek için seçenek 1'e benzer süreçten üretilen önemli çevresel unsurlarla derlenir. planı veya uygun olan diğer planlar.

Madde 6.2: Çevresel Hedefler ve Bu Hedeflere Ulaşmak İçin Planlama
 

Madde 6.2.1: Çevresel Hedefler

Kuruluş, çevre hedeflerini, organizasyonun önemli çevre boyutlarını, ilgili uyum yükümlülüklerini ve risklerini ile fırsatlarını göz önünde bulundurarak belirlemelidir. Belirlenen çevresel hedefler, çevre politikası ile tutarlı, ölçülebilir ve izlenebilir olmalıdır. Aynı zamanda çevresel hedefler iletilmeli ve uygun şekilde güncellenmelidir. Kuruluş, çevresel hedeflere ilişkin dokümante edilmiş bilgileri de muhafaza etmelidir.

Madde 6.2.2: Çevresel Hedeflere Ulaşmak İçin Faaliyetleri Planlamak

Kuruluş, çevre hedeflerine nasıl ulaşılacağını planlarken, neyin yapılacağını, hangi kaynakların kullanılacağını, kimin sorumlu olacağını,  ne zaman tamamlanacağını,  sonuçların nasıl değerlendirileceğini belirlemelidir. Buna hedeflerin ulaşılmasına yönelik ilerlemenin izlenmesi için kullanılacak göstergeler de dahildir. Ayrıca kuruluş, hedeflerine ulaşmak için faaliyetlerin  iş süreçlerine nasıl entegre edilebileceğini de düşünmesi gerekir.

ISO 14001:2015 standardının Ek göre ayrıca şunları açıklamaktadır: Üst yönetim, stratejik, taktiksel veya operasyonel düzeyde çevresel hedefler belirleyebilir. Stratejik seviye, organizasyonun en üst seviyelerini içerir ve çevresel hedefler tüm organizasyona uygulanabilir. Taktiksel ve operasyonel seviyeler ise kuruluş içindeki belirli birimler veya işlevler için çevresel hedefleri içerebilir ve stratejik yönü ile uyumlu olmalıdır. Çevresel hedefler, kuruluşun kontrolü altında çalışan ve çevre hedeflerine ulaşılmasını etkileme kabiliyetine sahip kişilere iletilmelidir. Önemli çevresel boyutları dikkate alma gerekliliği, her önemli çevresel boyut için bir çevresel hedefin oluşturulması gerektiği anlamına gelmez. Ancak, çevresel hedefler belirlenirken bunlar yüksek önceliğe sahiptir. “Çevre politikasıyla tutarlı” ifadesi, çevresel hedeflerin, sürekli iyileştirme taahhüdü de dahil olmak üzere, çevre politikasında üst yönetimin verdiği taahhütlerle geniş ölçüde uyumlu olduğu anlamına gelir. Ölçülebilir çevresel hedeflere ulaşılmasını değerlendirmek için göstergeler seçilir. “Ölçülebilir”, çevresel hedefe ulaşılıp ulaşılmadığını belirlemek için belirli bir ölçeğe göre nicel veya nitel yöntemlerin kullanılmasının mümkün olduğu anlamına gelir. “Uygulanabilirse” belirtilerek, bir çevre hedefini ölçmenin mümkün olmadığı durumların olabileceği kabul edilir, ancak kuruluşun bir çevre hedefine ulaşılıp ulaşılmadığını belirleyebilmesi önemlidir.

ISO 14001:2015 standardı, kuruluşun, organizasyon içindeki her bir ilgili fonksiyon ve seviyede belgelenmiş çevre hedefleri oluşturmasını ve sürdürmesini gerektirir. Hedefler, amacın eyleme dönüşmesine yardımcı olması açısından önemlidir. Bu sebeple mutlaka stratejik plana dahil edilmelidirler. Ayrıca çevre yönetiminin diğer iş yönetimi süreçleriyle entegrasyonu da kolaylaştırabilirler. Hedefler, çevre politikasından doğal olarak türetilen daha uzun vadeli hedefler olmalıdır. Tanımlanan her önemli yönün, bazı durumlarda ilişkili bir amacı veya hedefleri olacağı anlaşılmalıdır. Niceleme, bu tür hedeflere ulaşmak için ölçüm yoluyla gerçekleşebilir. Kuruluşunuz için hangi amaç ve hedeflerin uygun olduğunu kuruşun kendisi belirler. Bu hedefler kuruluş çapında olabilir veya bireysel birimlere ya da faaliyetlere uygulanabilir. Ancak tüm hedefler gerçekçi olmalıdır. Hedefler, önemli çevresel etkilerle ilgili olmalıdır ve oldukça geniş terimlerle ifade edilebilir. Örneğin enerji kullanımını azaltmak gibi. Hedefe ulaşıldığını göstermek için her hedefin ölçülebilir bir hedefi olmalıdır. Hedefler, hedeflerden gelişen ve bir kuruluşun belirtilen hedeflere ulaşılıp ulaşılmayacağını doğrulamasını sağlayan daha spesifik, daha kolay ölçülebilir ayrıntılı performans gereksinimleridir. Karşılanamayan hedefler için erken uyarı mekanizmaları mevcut olmalıdır. Düzenli gözden geçirmeler ve denetimler bu süreci yeterince ele almalıdır. Bir kuruluşun çevre politikası, önemli çevresel yönleri, geçerli yasal ve diğer gereklilikler dahil uyumluluk yükümlülüklerini, ilgili tarafların görüşlerini, teknolojik seçenekleri, finansal, operasyonel ve diğer iş gereksinimleri içerebilir. Tüm kuruluşlara uyan standart çevresel hedefler yoktur. Hedefler, kuruluşun ne yaptığını ve neyi başarmak istediğini açıkça yansıtmalıdır.

Hedefler, ilgili işlevsel alandaki insanlar tarafından belirlenmelidir. Çünkü bu hedefleri oluşturmak, planlamak ve gerçekleştirmek için en iyi konumda olanlar onlardır. İnsanları bölgeye dahil etmek, bağlılık oluşturmaya yardımcı olur. Hedefler, kuruluşun iş misyonuyla, planıyla ve politikasıyla belirlenen temel taahhütlerle tutarlı olmalıdır. Ayrıca hedefler belirlenirken esnek olmak gerekir. Bu bağlamda, istenen sonuç tanımlanmalı ve sorumlu kişilerin sonuca nasıl ulaşacağını belirlemesine izin verilmelidir.

İlk aşamada, hedeflerin basit ve yalın tutulmasında ve başarılar elde ettikten sonra genişletilmesinde fayda vardır. Personel toplantılarında hedefler hakkında düzenli bildirimler yapılmalıdır. Ayrıca ilgili tarafların görüşlerini almak, açık bir toplantı düzenlemek veya topluluktaki insanlarla bir odak grubu oluşturmak da çok fayda sağlayabilir. Bununla birlikte hedeflerin gerçekçi olması gerekir. Kuruluşun amaç ve hedeflerini karşılamasında tedarikçilerin de yardımcı olabileceği asla unutulmamalıdır.

Hedeflerin Belirlenmesi

Bazı hedefler, uyumluluk yükümlülüklerinin gereklilikleri tarafından belirlendiği için kuruluşun dışından gelir. 

Bazı hedef örnekleri aşağıdaki gibi olabilir:

• Elektrik kullanımını %10 azaltmak için hedef tarih Haziran 2022
• Doğal gaz kullanımını %10 azaltmak için hedef tarih Aralık 2022
• 2023 yılında kaplama alanındaki krom atıklarını %50 azaltmak
• Mart 2022'ye kadar sıfır izin sınırı ihlalleri
• Yılsonuna kadar çalışanların çevresel konulardaki farkındalığını artırmak için çalışanların %100'ünü eğitmek.

HEXAGON ISO SOFTWARE, ISO 14001, 13485, 9001, 45001 başta olmak üzere birçok yönetim sistemi standardının gereksinimlerini en kapsamlı şekilde uygulamak ve karşılamak için güvenilir, etkili ve uzmanlarca onaylanmış bir yönetim sistemi yazılımıdır. Kuruluşunuzun yönetim sistemlerini ve operasyonel faaliyetlerini eş zamanlı olarak proaktif bir şekilde yönetmenize yardımcı olur. Bu bağlamda, sürekli iyileştirme faaliyetlerinize katkıda bulunarak verimliliğinizi arttırır.

ISO 14001:2015 Çevre Yönetim Sistemi Madde 6.1.3: Uygunluk Yükümlülükleri

Web sitemizin ilgili sayfasından modüller hakkında detaylı bilgi alabilirsiniz:
hexagoniso.com